بزرگنمايي:

پیام ویژه - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
زهرا طیبی- علی ملکی| سفر روز گذشته گروسی به تهران تقریبا پنجمین سفر او از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم به حساب می‌آید. گروسی در این مدت به بهانه‌های مختلفی به ایران آمده و رفته است. در آخرین سفر او به تهران در اسفند 1401گروسی به بهانه ادعای غنی‌سازی 84 درصدی ایران به تهران آمد که البته با اسناد ادعایی ایران، خلاف بودن آن ثابت شد. گروسی البته در ادامه اقدامات حاشیه‌ساز خود بعد از این سفر هم سعی کرد دستاوردهای خود از سفر به تهران را بزرگنمایی کند و ادعاهایی نه‌چندان درست در این باره مطرح کرد. رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی البته سابقه روشنی در مطرح کردن ادعاهایی با تم و انگیزه‌های سیاسی درمورد فعالیت هسته‌ای ایران دارد. همین هم باعث شده مقامات ایرانی در واکنش به اظهارات رئیس آژانس مدام این گزاره را مطرح کنند که «رئیس آژانس نباید تحت تاثیر قدرت‌های سیاسی» قرار بگیرد. حالا و در پنجمین سفر گروسی به نظر می‌رسد برخی نکات ازجمله پرونده‌های اختلافی ایران و آژانس، حجم ذخیره‌سازی اورانیوم ایران و توافق برجام از جمله موضوعاتی باشند که همانند دیگر سفرهای گروسی، مورد توجه قرار بگیرد، باتوجه به اینکه گروسی بعد از ورود به تهران به این موضوع اشاره کرده که برای «دیدارهای سطح بالا» به تهران آمده و «اقدامات عملی برای احیای بیانیه مشترک» ارائه داده است، باید منتظر ماند تا مشخص شود نتیجه سفر گروسی به تهران در آستانه برگزاری نشست شورای حکام چه خواهد بود.
میزبانی نصف‌جهان از کنفرانس بین‌‌المللی هسته‌‌ای
اولین کنفرانس بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای 2024 و سی‌امین کنفرانس ملی هسته‌ای از 17 تا 19 اردیبهشت در‌حالی در اصفهان برگزار می‌‌شود که رافائل گروسی، مدیر‌کل آژانس بین‌المللی اتمی و دانشمندانی از کشورهای مختلف دنیا میهمانان ویژه آن هستند. گروسی در بدو ورود به تهران مورد استقبال بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی‌ قرار گرفت. وی همچنین با علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه و سپس با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشور دیدار و رایزنی کرد. گروسی در این سفر دو روزه قرار است برای شرکت در اولین کنفرانس بین‌المللی هسته‌ای به اصفهان سفر کند و ضمن دیدار و مذاکره با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در نشست خبری پاسخگوی سوالات خبرنگاران و رسانه‌‌های جمعی باشد. از طرفی محل برگزاری این کنفرانس در اصفهان به‌دلیل میزبانی از یکی از مهم‌ترین سایت‌‌های هسته‌‌ای کشور (UCF) نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
 گروسی پیش از این هم طی سفرهای متعددی از مراکز هسته‌‌ای ایران بازدید کرده بود و در واقع سال‌‌هاست که برنامه‌‌های هسته‌‌ای ایران و پیشرفت‌‌های صورت‌‌گرفته در آن، زیر ذره‌‌بین دستگاه‌‌های بین‌‌المللی است. این سفر درحالی انجام شده است که تنش‌‌ها در منطقه تشدید شده و اواخر ماه گذشته بود که رژیم‌صهیونیستی ریزپرنده‌‌هایی راهی اصفهان کرده بود که توسط پدافند هوایی منهدم شدند. تشدید تنش‌‌ها میان ایران و اسرائیل، نگرانی استفاده از سلاح اتمی را در صحنه بین‌‌الملل شدت بخشید و از همین رو گمان می‌‌رود که رسیدگی به این موضوع یکی از اهدف سفر مدیر آژانس به ایران باشد.
10 برابر بیشتر نظارت داریم اما همچنان گله‌‌مندیم!
گروسی در اسفندماه گذشته اعلام کرده بود این سفر برای جلوگیری از انحراف در روابط ایران و آژانس صورت خواهد گرفت. وی همچنین از دسترسی محدود آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات ایران ابراز نگرانی کرده و گفته بود: «این موضوع بر گمانه‌‌زنی‌ها در مورد برنامه هسته‌ای تهران افزوده است. چیزهای زیادی وجود دارد که باید درباره آن شفاف‌سازی شود و به همین دلیل است قصد دارم به‌زودی به ایران سفر کنم.» البته این در حالی است که آژانس 10 برابر بیشتر از دیگر کشورهای عضو ان‌پی‌تی (پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) بر تاسیسات ایران نظارت دارد. وی همچنین اعلام کرده است یکی از اهداف سفر به ایران گفت‌‌وگو و ملاقات با مقامات ارشد ایران است. پیش از این بازرسی‌‌های آژانس از تاسیسات هسته‌‌ای ایران به‌دلیل احتمال حمله تلافی‌جویانه اسرائیل تعلیق شده بود و گروسی گفته بود که دوباره بازرسی از تاسیسات هسته‌‌ای را از سر خواهد گرفت.
پنجمین سفر گروسی به تهران در دولت سیزدهم
آخرین‌بار اسفند سال 1401 بود که گروسی برای پیگیری ماجرایی که از جانب یکی از کارشناسان آژانس مطرح شده بود، وارد تهران شد. ماجرای ادعای غنی‌سازی 84 درصدی ایران آن زمان و برمبنای اشتباه یکی از کارشناسان آژانس مطرح شده بود که البته جزئیات این گزارش را در رسانه‌ها منتشر کرد که با واکنش ایران همراه شد و ایران اسناد خود برای رد ادعای مطرح شده را به آژانس ارائه داد. با این حال رئیس آژانس انرژی اتمی برای گفت‌وگو و مذاکره که یکی از محورهای آن موضوع غنی‌سازی 84 درصدی بود، راهی تهران شد. بعد از پایان این سفر و بازگشت گروسی به وین، ایران و آژانس بیانیه مشترکی در مورد ادامه همکاری و فعالیت‌ها صادر کردند، در بخشی از این بیانیه به این موضوع اشاره شد که تعاملات ایران و آژانس در چهارچوب پادمان همچنان ادامه پیدا خواهد کرد. همچنین ایران به این موضوع نیز اشاره کرد حاضر است، در چهارچوب پادمان «همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی» صوت گیرد. گروسی پس از بازگشت از این سفر و در مورد ادعای غنی‌سازی 84 درصدی، اظهارداشت ابهاماتی که در مورد پرونده ادعای غنی‌سازی ایران وجود داشته برطرف شده است. سفر اسفند 1401 سفر چهارم گروسی به تهران از آغاز به کار دولت سیزدهم بود. گروسی در این سفر با رئیس‌جمهور نیز دیدار کرد. رئیسی در این دیدار به اقدامات آژانس اشاره کرد و گفت: «انتظار داریم نگاه آژانس انرژی اتمی هم کاملا حرفه‌ای باشد.» گروسی در این سفر و بعد از دیدار با اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در نشست خبری نسبت به درز اطلاعات و خبرمحرمانه در آژانس نیز این‌طور واکنش نشان داد و اظهار داشت هر وقت خبری از درز گزارش‌های محرمانه منتشر می‌شود، «شخصا عصبانی و ناامید می‌شوم.» اما در ادامه گفت: «به من حق بدهید به‌عنوان مدیرکل نمی‌توانم چک کنم. چون این گزارش‌ها دست همه اعضاست و آنها این کار را انجام می‌دهند.» از‌جمله نکات قابل توجهی که این سفر به همراه داشت ادعاهایی بود که گروسی بعد از بازگشت از سفر در مورد دستاوردهای خود از سفر مطرح کرد. گروسی ادعا کرد ایران با بازگشت فعالیت‌های نظارتی اصلی موافقت کرده، موضوعی که به‌نظر می‌رسد به نصب دوربین‌هایی که ایران از چند سایت ‌هسته‌ای جمع کرده بود، اشاره دارد و علاوه‌ بر این، ایران با افزایش 50 درصدی بازرسی در تاسیسات فردو موافقت کرده است. اظهاراتی که سخنگوی سازمان انرژی اتمی آن را تکذیب کرد و گفت توافقی برای نصب دوربین‌ها صورت نگرفته و اگرچه بازرسی‌ها از 8 مورد به 11 مورد افزایش پیدا کرده، اما این میزان افزایش 50 درصدی نبوده است.در واقع گروسی به‌دنبال بزرگ‌نمایی توافقاتی بود که با ایران صوت گرفته بود تا اینطور وانمود کند که در جریان گفت‌وگوها دست برتر را داشته است. ایران 6 ماه بعد از سفر گروسی و در ادامه ماجرای انتشار گزارش آژانس، مجوز برخی از بازرسان آژانس را باطل کرد، اقدامی که در ادامه البته با واکنش آژانس همراه شد و گروسی ادعا کرد لغو مجوز این بازرسان بر روند و فعالیت کار آژانس تاثیر می‌گذارد که البته همچنان از جانب گروسی مطرح می‌شود، اظهاراتی که البته با واکنش و تکذیب ایران همراه شد.
من سیاسی‌‌کار نیستم
علی‌رغم پایبندی کامل ایران به تعهداتش در‌خصوص برنامه‌‌های هسته‌‌ای، آژانس بارها نسبت به اعمال فشار به ایران اقدام کرده و تعهدات هسته‌‌ای‌‌مان را زیر سوال برده است. وی در فروردین‌‌ماه سال‌جاری در گفت‌‌وگویی برجام را «پوسته‌‌ای خالی» خواند که طرفین به آن پایبند نیستند. گروسی در این گفت‌‌وگو اشاره‌‌ای به بدعهدی‌‌های آمریکا و کشورهای اروپایی نکرد. وی در‌عین‌حال مستقیما از برنامه‌‌های هسته‌‌ای ایران انتقاد کرده و ضمن تاکید بر اینکه ایران به‌سمت افزایش غنی‌سازی حداکثری حرکت می‌کند، گفت: «برنامه هسته‌ای ایران جنبه‌های مختلف دارد و بسیار پیچیده شده است.» در طول سال‌‌های اخیر ایران همواره تعاملات سازنده و نزدیکی با آژانس داشته و رفع سوءتفاهمات در زمینه‌‌های هسته‌‌ای را در اولویت امور قرار داده است. گروسی همچنین ایراداتی نسبت به حقوق قانونی ایران در برابر بازرسان آژانس وارد کرده و گفته بود: «‌بازرسان آژانس اتمی باید قادر باشند با اختیارات کامل وظایف بازرسی‌ خود را در ایران انجام دهند.» سازمان انرژی اتمی کشور هم در پاسخ ضمن اشاره به اینکه 120 بازرس در اختیار آژانس قرار دارند، اعلام کرده بود: «این به وضوح نشان می‌دهد ایران تمایل دارد آژانس را قادر سازد تا وظایف خود را با بهره‌مندی از تخصص بازرسان مختلف انجام دهد.» اظهارات ضدونقیض مدیرکل آژانس درحالی مطرح می‌‌شود همان‌طور که گفته شد، ایران 10 برابر بیشتر از دیگر کشورهای عضو ان‌‌پی‌‌تی تحت نظارت‌‌ و بازرسی‌‌های آژانس قرار دارد.
ادعای تکراری میهمان همیشگی
 از جمله سیاسی‌‌کاری‌های دیگر گروسی، ارائه گزارش‌‌های جهت‌‌داری است که حتی رسانه‌‌هایی مثل رویترز نیز آن را بازتاب گسترده می‌‌دهند و به این ترتیب تبلیغات منفی گسترده‌‌ای علیه ایران صورت می‌گیرد. رافائل گروسی در آخرین نشست فصلی شورای حکام آژانس که در وین تشکیل شد اظهارات جهت‌‌دارش را با بیان اینکه «در ایران با چالش‌های فزاینده‌ای مواجه هستیم» آغاز کرد و گفت: «ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران همچنان در حال افزایش است، حتی اگر سطح اورانیوم غنی‌شده تا 60 درصد اندکی کاهش یافته باشد.» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آخرین اظهاراتش مدعی شد که ایران «چند هفته، نه چند ماه» با در اختیار داشتن اورانیوم غنی‌شده کافی برای ساختن یک بمب اتمی فاصله دارد. اما به معنای این نیست که ایران سلاح اتمی دارد یا در این فاصله زمانی در اختیار خواهد داشت.
با توجه به تاکیدات مقامات کشورمان درخصوص برخوردهای حرفه‌ای و بی‌‌طرفانه با برنامه‌‌های هسته‌‌ای به نظر می‌‌رسد آژانس بین‌المللی اتمی هم گرفتار استانداردهای دوگانه در برخورد با کشورها شده است. چنانچه در نشست‌‌های خبری پیشین مدیرکل آژانس در پاسخ به سوال خبرنگاری در رابطه با تهدید اسرائیل به استفاده از سلاح هسته‌ای علیه فلسطینیان، پاسخ روشنی نداده و با بیان «خارج بودن برخی کشورها از آن برای آنها مسئولیتی ایجاد نمی‌کند»، سعی بر توجیه رفتارهای جنایت‌آمیز رژیم‌صهیونیستی دارد. البته گروسی در حاشیه نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ به سوالی درباره رویکردهای متعصبانه‌‌اش نسبت به فعالیت‌های اتمی ایران ابراز تاسف کرد و گفت: «اینکه آژانس خواستار توضیح درباره یک‌سری مسائل است و ایران به‌گونه‌ای که انتظار می‌رود رفتار نمی‌کند و ما را به سیاسی‌کاری متهم می‌کنند مساله جدیدی نیست.»
افزایش ذخیره‌سازی اورانیوم غنی‌شده یکی از محورهای احتمالی گفت‌وگوی گروسی در تهران
حالا با وقفه‌ای تقریبا یک‌ساله روز گذشته گروسی برای شرکت در اجلاس در کنفرانس علوم و فنون هسته‌ای ایران وارد تهران شد. اگرچه این سفر از پیش برنامه‌ریزی شده بود اما گروسی در شرایطی وارد تهران شد که در آخرین مورد بعد از پاسخ ایران به رژیم، آژانس مدتی فعالیت‌های خود را به‌خاطر نگرانی از حمله احتمالی رژیم به مراکز هسته‌ای ایران، تعلیق کرد. علاوه‌براین زمزمه‌هایی که از احتمال از سرگیری مذاکرات میان آمریکا و ایران مطرح شده احتمالا از موضوعاتی خواهد بود که در سفر اخیر گروسی به تهران موردتوجه قرار خواهد گرفت. جدای از این مسائل اختلاف ایران و آژانس در سه پرونده ادعایی نیز ازجمله موضوعاتی خواهد بود که به نظر می‌رسد در سفر گروسی به تهران مورد اشاره دوطرف قرار می‌گیرد. آژانس در اسفند ماه 1402 در گزارشی درمورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران، تلویحا به این موضوع اشاره کرده بود که غنی‌سازی 60 درصدی ایران، کاهش داشته است اما همچنان به این امر پرداخته بود که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در حال افزایش است. گروسی در گزارش خود تاکید کرد ایران ذخایر غنی‌سازی اورانیوم 60 درصدی را از اوایل آبان‌ماه 6.8 کیلوگرم کاهش داده است و البته به این موضوع نیز اشاره کرده که ایران به دنبال ساخت سلاح‌هسته‌ای نیست و اقدامی هم در این رابطه انجام نداده است اما همچنان نگرانی وجود دارد که ایران می‌تواند اقدام به ساخت سلاح‌هسته‌ای کند. آژانس در گزارش خود اشاره کرد که ذخایر غنی‌سازی‌شده ایران، افزایش 1038 کیلوگرمی داشته است. در واقع ذخایر اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران، با خلوص 60 درصد کاهشی 6.8 درصدی داشته و به 121.5 کیلوگرم رسیده است. اما ذخایر غنی‌سازی اورانیوم ایران با خلوص 20 درصد افزایش داشته و به 712.2 کیلوگرم رسیده است. براین اساس ایران، اقدامی برخلاف آنچه در چهارچوب فعالیت خود قرار داشته انجام نداده اما به نظر می‌رسد اظهار نگرانی‌های گروسی درمورد ادامه فعالیت ایران و افزایش ذخیره غنی‌سازی اورانیوم همچنان به قوت خود باقی است و احتمالا این یکی از محورهایی خواهد بود که در جریان سفر و دیدارهای گروسی مورد توجه قرار خواهد گرفت.
سفر گروسی در آستانه برگزاری نشست شورای حکام و ماجرای مذاکرات
در تقریبا دوسال اخیر و حتی از شهریور 1401 که مذاکرات و گفت‌وگوهای نهایی ایران با میانجگری اروپایی‌ها به نتیجه نرسید هیچ گاه ارسال پیام‌ها میان ایران و طرف آمریکایی قطع نشد و در این مدت مذاکراتی میان دو طرف جریان داشت. اگرچه ممکن است محور برخی از گفت‌وگوهای دوطرف صرفا روی احیای برجام نبوده باشد، اما بیشتر تمرکز دو طرف روی انجام مذاکراتی با هدف دریافت امتیازات کوتاه‌مدت بودند. برای مثال در آخرین نمونه ایران و آمریکا روی آزادسازی زندانیان دوتابعیتی و در نقطه مقابل آزادسازی شش میلیارد از پول‌های بلوکه‌شده ایران توافقی امضا شد. با این حال و با توجه به اینکه تقریبا کمتر از شش ماه تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا باقی نمانده است، این احتمال وجود دارد که دولت بایدن به دنبال به نتیجه رساندن توافق دیگری با ایران باشد تا با توجه به نگرانی‌ها درمورد غنی‌سازی ایران بتواند گفت‌وگوهایی درمورد شرایط منطقه‌ای با ایران نیز ترتیب دهد، براین اساس سفر گروسی به تهران را می‌توان در چهارچوب مذاکرات ایران و آمریکا برای بازگشت به برجام موثر دانست؛ چراکه رئیس آژانس بین‌المللی همواره و بعد از کاهش تعهدات ایران برمبنای توافق برجام همواره سعی کرد با اعمال فشار و تحت نفوذ قدرت‌های غربی و با اظهار نگرانی درمورد برنامه هسته‌ای ایران و ساخت سلاح هسته‌ای ایران را برای حضور پای میز مذاکره و پذیرش شروط طرف غربی تحت فشار قرار دهد. برای مثال در آخرین مورد و بعد از لغو مجوز برخی از بازرسان آژانس، گروسی همواره تلاش می‌کرد تا ادعا کند این اقدام در فعالیت آژانس موثر بوده و این لغو مجوزها بر روند فعالیت آژانس تاثیرگذار خواهد بود و ایران را به عدم همکاری با آژانس محکوم کند، درحالی‌که ایران در پاسخ به این امر تاکید کرد مجوز افرادی باطل شده که مدتی بود اساسا رفت‌وآمدی به ایران نداشتند و برخی نیز به‌خاطر انجام تخلفاتی مجوز حضورشان باطل شده است. بنابراین این احتمال وجود دارد نکاتی درمورد مذاکرات بین دوطرف مطرح شود. علاوه‌براین سفر گروسی در آستانه برگزاری نشست شورای حکام صورت گرفته است، براین اساس این سفر و نکات مطرح‌شده آن در این چهارچوب مهم بوده و این احتمال وجود دارد نکات مطرح‌شده در برگزاری نشست شورای حکام و محتوای آن موثر واقع شود.
فرصت حل پرونده اختلافی ایران و آژانس
سال 98 آژانس برمبنای گزارش رژیم‌صهیونیستی، ادعاهایی در مورد چهار مکان فعالیت ایران مطرح کرد و ادعا کرد فعالیت این چهار مکان خارج از چهارچوب پادمان است. یکی از این مکان‌ها فعالیت در آزمایشگاه غنی‌سازی جابربن‌حیان بود که طی مذاکرات و رایزنی‌های ایران با آژانس پرونده مطرح‌شده در‌مورد این مکان بسته شد. پس از سفر گروسی به تهران در اسفند ماه نیز پرونده آژانس در‌مورد آباده بسته شد و در گزارش نشست شورای حکام در خرداد ماه 1402 به این موضوع اشاره شد که با توجه به بررسی بازرسان، پرونده ادعایی در‌مورد ذخیره اورانیوم در آباده نیز بسته شده است. با این حال در آخرین گزارش آژانس در اسفند 1402 همچنان اظهارات در‌مورد دو مکان ادعایی در منطقه ورامین و تورقوز‌آباد مفتوح است و احتمالا یکی از محورهای سفر گروسی به تهران گفت‌وگو حول پرونده‌های باقی‌مانده در آژانس است. شورای حکام البته در آخرین گزارش خود همچنان ادعاهای سیاسی خود در این رابطه را مطرح کرده و مدعی شد ایران «توضیحات فنی معتبری» برای وجود «ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ورامین و تورقوزآباد» به آژانس ارائه نکرده است. ایران هم در واکنش به این گزارش توضیحات خود را ارائه کرده اما به‌نظر می‌رسد‌ همچنان ادعاها با رنگ و بوی سیاسی در‌مورد فعالیت هسته‌ای ایران به قوت خود باقی است. با این حال گفت‌وگو پیرامون این پرونده‌های مفتوح بخشی از گفت‌وگوها را به خود اختصاص خواهد داد، کمااینکه برمبنای آنچه گروسی بعد از ورود خود به تهران مطرح کرده به دنبال تلاش برای احیای بیانیه مشترک است.