پیام ویژه - اکو ایران /در 16 سال گذشته هر فرد شاغل در ایران، معیشت چند نفر را تامین کرده است؟ ایران از این حیث در میان 188 کشور جهان در میان 15 کشور انتهایی قرار دارد.
مردم حاضر در جامعه، از حیث تخصیص زمان به انجام امور در 2 گروه طبقه‌بندی شده‌اند. گروه اول، بخش گسترده‌ای از زمان خود را به اوقات فراغت و انجام امور شخصی اختصاص داده و از مشارکت در تولید کالا و خدمت اجتناب کرده‌اند.
گروه دوم قسمتی از زمان خود را به اوقات فراغت و امور شخصی تخصیص داده و از بخش دیگر برای مشارکت در فعالیت‌های مرتبط با تولید کالا و خدمت بهره می‌برند. هدف از این تصمیم آن‌ها و اشتغال‌شان در بازار کار کسب درآمد به منظور تامین معاش خود و اطرافیان است.
هرچه در یک جامعه جمعیت فعال و شاغل کمتر باشد، وابستگی یا بار تکفل آن بیشتر است. «شاخص بار تکفل» نشان می‌دهد که هر فرد شاغل افزون بر امرار معاش خود، در فرایند تامین معاش چند نفر دیگر شرکت داشته است. این شاخص وابستگی فرد یا افرادی از جامعه را به گروه شاغلین نشان می‌دهد. بنابراین افزایش آن به عنوان امری منفی شناسایی می‌شود.
ارقام منتشر شده توسط مرکز آمار نشان می‌دهد که در سال 1402، هر ایرانی شاغل افزون بر امرار معاش خود، بار تامین مخارج زندگی 2.5 نفر دیگر را به دوش کشیده است. مقایسه این رقم با 188 کشور دیگر جهان پرده از این حقیقت بر می‌دارد که ایران از این حیث جایگاه قابل قبولی نداشته و بر پله 176 جهان قرار گرفته است. در ادامه تغییرات «شاخص بار تکفل» کشور در 16 سال گذشته بررسی و به وضعیت این شاخص در دیگر کشورهای جهان پرداخته شده است.
بار سنگین امرار معاش ایرانیان غیرفعال بر دوش شاغلان
«بار تکفل» یک شاخص اقتصادی است که از محاسبه نسبت جمعیت شاغل 15 ساله و بیشتر به کل جمعیت کشور حاصل می شود. رقم حاصل از محاسبه این نسبت نشان می‌دهد که به ازای هر 100 فرد جامعه، چند نفر مشغول کار بوده و هزینه مخارج زندگی این افراد را تامین کرده‌اند.
در این گزارش به منظور ارائه یک تصویر دقیق‌تر، از معکوس بار تکفل استفاده شده است. بررسی داده‌های منتشر شده توسط مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که در سال 1402 هر فرد شاغل در جامعه علاوه بر خود، تامین مخارج زندگی 2.5 نفر دیگر را به دوش کشیده است. به بیان دیگر «شاخص بار تکفل کشور» در سال گذشته به 3.5 رسیده است.

شواهد محاسباتی از این شاخص در سال 1387 تا سال 1402 نشان می‌دهد که در سال 1393، این رقم در ایران به 3.66 رسیده که بالاترین رقم ثبت شده از بار تکفل کشور در دوره 16 ساله بررسی شده بوده است. بدین ترتیب بار امرار معاش، بر دوش ایرانیان شاغل در سال 93 بیشترین فشار را از خود بر جای گذاشته است.
در مقابل در سال 98 بار تکفل هر ایرانی شاغل به 3.42 رسیده که کمترین رقم ثبت شده در 16 سال اخیر بوده است. از سال 99 تا کنون نیز این شاخص رویه نزولی داشته است. حال باید دید آیا سیاست گذاران از ظرفیت عظیم نیروی انسانی کشور برای حضور در بازار کار بهره گرفته و بدین ترتیب به فرایند کاهش بار تکفل کمک خواهند کرد یا این شاخص همچنان در محدود 3 به نوسان خود ادامه خواهد داد.
رتبه 176 بار تکفل ایران در میان 186 کشور جهان
مقایسه آمارهای منتشر شده از نرخ تکفل جهانی نشان می دهد که بانک جهانی در سال 2023 این شاخص را برای ایران در سطح 2.5 محاسبه کرده است. این یعنی در سال 2023 هر ایرانی افزون بر تامین معاش خود، مخارج 1.5 نفر دیگر را فراهم کرده و بدین ترتیب نسبت به 188 کشور جهان در جایگاه 176 قرار گرفته است.
باید توجه داشت که دلیل تفاوت محاسبات این نرخ بر اساس داده های مرکز امار و بر مبنای اطلاعات بانک جهانی آن است که نرخ مذکور در مجامع بین المللی بر اساس سال میلادی محاسبه شده است. بدین ترتیب به دلیل تفاوت دوره بررسی شده در دو مرجع آماری، بار تکفل آن‌ها نیز با یکدیگر یکسان نبوده است.
نگاه کلی به آمارها نشان می دهد که به طور میانگین در جهان هر فرد شاغل افزون بر مخارج زندگی خود، معاش 0.73 نفر دیگر را تامین کرده است. این یعنی تامین مخارج خود و درصدی از مخارج یک فرد دیگر! ارقام همچنین بیانگر آن است که وضعیت شاخص بار تکفل در 99 کشور بهتر از میانگین جهانی بوده است.

قطر، صدرنشین شاخص بار تکفل جهانی
نگاهی به آمار بار تکفل 188 کشور جهان حکایت از آن دارد که قطر با ثبت رقم 1.12 در جایگاه نخست این رتبه بندی قرار گرفته است. این یعنی در قطر هر فرد افزون بر مخارج خود، 0.12 از مخارج یک نفر دیگر را به دوش کشیده است.
یکی از دلایل پایین بودن این نرخ در قطر می تواند به مهاجر پذیری آن مربوط باشد. به بیان دقیق تر مقصود اکثر مهاجرینی که وارد قطر و دیگر کشورهای عربی شده اند، کار کردن بوده و اکثر آن ها در سن کار قرار داشته اند. بدین ترتیب نسبت جمعیت شاغل به کل جمعیت قطر و دیگر کشورهای مشابه عربی مهاجر پذیر در سطوح بالاتری قرار گرفته و فشار مخارج بر دوش افراد شاغل مقادیر کمی داشته است. عمان، کویت، مصر، پاکستان و عمان دیگر کشورهایی هستند که از این حیث موفق به کسب جایگاه های خوبی در سطح جهان شده و با استفاده درست از فرصت های ایجاد شده، بار تکفل جمعیت شاغل خود را کمتر کرده اند.
تاجیکستان، عراق، سوریه و اردن نیز با ایستادن بر پله های پایین‌تر از ایران، بار تکفل نامطلوبی را به خود اختصاص داده اند. در جیبوتی هم هر فرد شاغل افزون بر هزینه های زندگی خود، هزینه زندگی 3.2 نفر دیگر را تامین کرده و بدین ترتیب تنها کشوری است که با ثبت این شاخص در محدوده 4.2 امی بیشترین میزان این نرخ را از آن خود کرده و در جایگاه 188 ام جهان قرار گرفته است.