بزرگنمايي:
پیام ویژه-تجربه تاریخی در نبردهای دریایی نشان دهنده این مسئله است که شناورهای رزمی
در صورتی که از پوشش دفاع هوایی خوبی (چه به شکل هواپیماهای رزمی، چه
سامانه های راداری و موشکی) برخوردار نباشند در برابر حملات موشکی و هوایی
شدیدا آسیب پذیر هستند. تجربه درگیری نا برابر نیروی دریایی ارتش جمهوری
اسلامی ایران با ناوگان آمریکا در خلیج فارس در تابستان سال 67 خود گواه
بسیار روشنی بر این مسئله است.
نیروی دریایی ارتش با وجود تمام ضربات و مشکلات حاصل 8
سال جنگ تحمیلی و تحریم های گسترده، وارد دوران پسا دفاع مقدس شده و کم کم
فعالیت برای بازسازی و کسب توان بیشتر رزمی را آغاز کرد. بعد از مدتی و بر
اساس تدابیر فرماندهی کل قوا، نیروی دریایی ایران از وضعیت یک نیروی
ساحلی، خارج و ماموریت های دوربردتری (برای نمونه بحث اسکورت شناورهای
تجاری در خلیج عدن) به آن واگذار شد و مسئله شناورسازی در قالب طرح های موج
و سینا نیز کم کم شناورهای جدید ایرانی را وارد سازمان رزم نداجا کرد.
تجربه های اول مثل ناو جماران یا کلاس سینا بیشتر بر اساس طرح های محافظه
کارانه و کم ریسک تر بود تا با هزینه کمتری یک سری از کلیات و مباحث در
حوزه طراحی شناورهای رزمی برای صنایع دفاعی و نیروی دریایی مشخص و عملیاتی
بشود.
تصویری دردناک از ناو سهند بعد از حمله نیروهای آمریکایی به آن در خلیج فارس
اما همچون بسیاری دیگر از سازمانها و صنایع دفاعی کشورمان، ساخت یک یا
دو نمونه اول از یک سامانه و سلاح، باعث توقف و رضایت متخصصان و فرماندهان
نشده و هر کدام از محصولات جدید، با نبوغ و نوآوری های متنوعی همراه بوده
اند که از هر جهت، توان دفاعی و رزمی جمهوری اسلامی را بالا برده و نشان می
دهد اگر در بخش خودروسازی، بیش از ده سال است یک نوع محصول با پولهای
سرسام آور تولید و عرضه می شود و هیچ تغییر کیفی یا شکلی محسوسی ندارد، در
صنایع نظامی، هر رونمایی با انبوهی از ابتکارات و خلاقیت ها همراه است.
رادارها چشم یک شناور
در هر سناریوی درگیری نظامی؛ چه یک سرباز پیاده مجهز به یک سلاح هجومی
را تصور کنید، چه یک فروند جنگنده برای رزم هوایی و چه یک ناو برای مقابله
با تهدیدات سطحی یا هوایی، طبیعتا در ابتدا باید بتوانید هدف را ببینید، به
هویت او به عنوان دشمن پی ببرید و سپس به سمت او در صورت لزوم با سیستم
تسلیحاتی خود اجرای آتش کنید.
رادار ها به صورت امروزی از جنگ جهانی دوم به این طرف در ارتش های جهان
وارد خدمت شدند و از کشف اهداف سطحی و هوایی تا کنترل توپ ها و موشک ها
کاربرد دارند. اما در چند دهه اخیر مفهوم جدیدی به نام رادار آرایه فازی
وارد خدمت شده و در بسیاری از جنگنده ها و شناورهای رزمی به کار می روند.
رادارهای آرایه فازی به صورت کلی به دو نوع فعال و غیر فعال تقسیم می شوند.
رادار آرایه فازی عصر بر روی ناو جماران
به زبان ساده یک رادار آرایه فازی، راداری است که به جای داشتن یک دیش،
دارای صدها و شاید هزاران گیرنده و فرستنده است. این رادارها دارای قدرت
بسیار بیشتری در زمینه توان برون دهی امواج و همچنین مقاومت در برابر
سامانه های جنگ الکترونیک هستند. در رادارهای آرایه فازی غیر فعال برای کل
المان ها (یعنی فرستنده و گیرنده ها) یک منبع تغذیه کلی وجود دارد ولی در
گونه فعال برای هر المان یک منبع تغذیه مجزا وجود دارد.
چشم عقاب ایرانی؛ نگاهی به یک محصول پیشرفته اروپایی
طی روزهای اخیر و در مقر فرماندهی نیروی دریایی ارتش، از یک سری از
دستاوردهای نداجا رونمایی شده که در بین این دستاوردها، یک ماکت از سیستم
راداری پیشرفته و جدید نیز وجود داشت که این سیستم «چشم عقاب» نامگذاری شده
است؛ یک سامانه هدایت تیر سه بعدی غیرچرخان که این سامانه با هدف طراحی
کشف و رهگیری بیش از 100 هدف سطحی و هوایی و انتقال اطلاعات آنها به سامانه
های موشکی و توپخانه نصب شده روی ناوها، طراحی شده است .سامانه چشم عقاب
در مرحله آزمایشی قرار دارد و در آینده نزدیک به تولید انبوه خواهد رسید.
ماکت رادار چشم عقاب
منظور از اصطلاح هدایت تیر، همان رادار کنترل آتش است که بحث کشف و
رهگیری اهداف و البته هدایت سامانه های تسلیحاتی به سمت اهداف را بر عهده
دارد. منظور از بحث غیر چرخان این است که در هر طرف این رادار، یک صفحه
حاوی المان های راداری قرار دارد که ثابت هستند و در مجموع پوشش کامل اطراف
شناور را کامل می کنند. البته این اولین رادار آرایه فازی نصب شده بر روی
شناورهای نداجا نیست بلکه رادار عصر اولین رادار نصب شده با قابلیت آرایه
فازی در باند اس بود که بر روی برخی شناورهای نیروی دریایی ارتش نصب شد.
این رادار در برابر هدفی با سطح مقطع راداری 4 متر مربع بردی در حدود 200
کیلومتر دارد.
امیر سیاری و امیر خانزادی در کنار ماکت رادار چشم عقاب
همانطور که اشاره شد برد رادار مورد نظر در حدود 200 کیلومتر بوده و
ارتفاع کشف آن نیز در حدود 30 کیلومتر است. این رادار در هر وجهه خود دارای
1000 المان بوده و هر وجه قادر به رهگیری همزمان 3 هدف است. یعنی رادار
چشم عقاب توان رهگیری 12 هدف به صورت همزمان را نیز دارد. تعداد کل المان
ها نیز با این حساب در "چشم عقاب"، 4 هزار المان است که هر کدام از این
المان ها، نقش مهم و اثرگذاری در کشف و شناسایی هدف ایفا می کنند.
چشم عقاب توانایی بروزرسانی وضعیت اهداف را در زیر 1 ثانیه در هر نوبت
داشته و امکان ارسال تصادفی پالس، تغییر سریع فرکانس و تجزیه و تحلیل
سیگنال های اخلالگر را دارد که این توانایی ها جزو زیر مجموعه بحث مقابله
بر علیه اقدامات متقابل الکترونیک یا ECCM قرار می گیرد. این رادار به نسبت
مدل های قدیمی تر نیاز کمتری به تعمیر و نگهداری داشته و سطح مقطع راداری
بدنه و سازه آن به دلیل ساختار و نوع طراحی آن به نسبت نمونه های قبلی
بسیار کمتر است. این رادار می تواند اهداف بسیار متفاوتی مثل شناور،
هواپیما، بالگرد، پهپاد و موشک کروز را کشف و تعقیب کند.
شکل ماکت و طراحی این رادار ایرانی نیز شبیه به یکی از پروژه های موفق و
مشهور در دنیا یعنی طرح APAR از شرکت تالس که یک شرکت چند ملیتی با مرکزیت
فرانسه است، می باشد و طبیعتا توانایی های آن نیز در حوزه دریایی و هوایی،
همچون اینگونه رادارها، قابل اتکا و دلگرم کننده است.
نکته مهم این است که این رادار تا الان روی سه کلاس از ناوهای محفاظ
اروپایی نصب شده و هر سه کلاس ناو مورد نظر ناوهایی با ماموریت تخصصی دفاع
هوایی هستند که شامل ناوهای محافظ کلاس Iver Huitfeldt از دانمارک، کلاس De
Zeven Provinciën از هلند و کلاس Sachsen از آلمان است. در ادامه، تصاویر
این شناورها و رادار مورد نظر که بر روی هر کدام از آنها مشخص شده، آمده
است.
کلاس Sachsen
کلاس Iver Huitfeldt
کلاس De Zeven Provinciën
این شناورها در کلاس ناوهای محافظ از جمله پیشرفته ترین شناورهای رزمی
هستند که ماموریت تخصصی دفاع هوایی برای آنها تعریف شده و البته در کنار
بحث دفاع هوایی توانایی های جنگ ضد زیردریایی و ضد شناور سطحی نیز برای
آنها وجود دارد. این رادار برای مثال می تواند تا 200 هدف را در آسمان تا
فاصله 150 کیلومتری به صورت همزمان تعقیب کند. در بحث کنترل آتش نیز این
رادار می تواند به صورت همزمان تا 32 تیر موشک با سیستم هدایت نیمه فعال را
به سمت اهداف خود هدایت کند. قابلیت هدایت آتش توپخانه دریایی و همچین
لینک شدن و استفاده از اطلاعات سنسورهای دیگر از جمله مشخصات این رادار به
شمار می آید.
با این اوصاف، رادار ایرانی چشم عقاب در برخی ویژگی ها همچون برد،
بالاتر از نمونه مشهور اروپایی قرار می گیرد و این موضوع با توجه به اهمیت
کشف هدف و کنترل آتش برای شناورهای دریایی که عملا هم باید با هدف هوایی
درگیر شوند و هم با شناورهای سطحی، یک مزیت مهم و بزرگ به حساب می آید. در
عین حال، رشد سریع استفاده از رادارهای آرایه فازی در سامانه های پدافندی،
جنگنده ها و اکنون شناورهای نیروهای مسلح کشورمان نشان می دهد یکی از
مهمترین و استراتژیک ترین فناوری های راداری در جهان، در داخل کشور بومی و
گسترده شده و به زودی، چشمان عقاب بسیاری، رو در روی هر نوع متجاوز یا
نیروی فرامنطقه ای، در آسمان و زمین و دریا ظاهر خواهند شد.