بزرگنمايي:

اخبار ویژه - به گزارش گرداب ، با بسته شدن پرونده سال 1397 حالا برای مرور اتفاقات و آنچه در سیصد و شصت و پنج روز سال گذشته سپری شد لازم است سری به بایگانی طبقه بندی شده آن بزنیم. بدون شک یکی از اتفاقات مهم در سال گذشته در حوزه ارتباطات، فیلترینگ شبکه اجتماعی و پیام رسان تلگرام با دستور قضایی بود. پس از اغتشاشات دی ماه سال 96 و همزمان با نوسانات بازار ارز و سکه با اعلام دادستانی کل کشور با توجه به اعلام شکایات متعدد علیه این شبکه اجتماعی در کشورمان تلگرام فیلتر و در نهایت از دسترس کاربران داخلی کشور خارج شد.
فیلترینگ تلگرام در اردیبهشت ماه سال گذشته تصمیم غیرمنتظره‌ای نبود چراکه پیش از آن بار‌ها بسیاری از مسئولان از دسترس خارج شدن این شبکه اجتماعی را اعلام کرده بودند. پس از اغتشاشات دی ماه سال 96 و با شروع نوسانات قیمت ارز و سکه بسیاری از دشمنان انقلاب اسلامی و به اصطلاح اپوزیسیون ساکن غرب با نفوذ در گروه‌ها و کانال‌های مختلف تلگرام سعی داشتند از آب گل آلود ماهی بگیرند و با شایعه پراکنی و تشویش اذهان عمومی تلاش کردند با استفاده از امکانات شبکه‌های اجتماعی به اهداف شوم خود دست یابند. همین امر سبب شد تا تلگرام و اینستاگرام قبل از آن هم برای بازه‌های کوتاه مدت از دسترس کاربران داخل کشور خارج شود. این تجربه کوتاه مدت موجب شد کاربران پیش از ابلاغ رسمی مسدودسازی این پیام‌رسان، تجربه فیلترینگ کوتاه مدت شبکه‌های اجتماعی تلگرام و اینستاگرام را داشته باشند.
پس از فیلتر کوتاه مدت تلگرام کاربران وابسته به این شبکه اجتماعی به دنبال درگاهی جایگزین با همان قابلیت‌های تعریف شده برای تلگرام بودند. در این شرایط رسانه ملی و سایر رسانه‌ها مسئولیت یافتند تا شبکه‌های اجتماعی داخلی یا همان پیام‌رسان‌های بومی را به مردم و کاربران داخل کشور معرفی کنند.
با اجرای قانون مسدود سازی تلگرام، هفت پیام‌رسان داخلی سروش، گپ، آی‌گپ، بله، ایتا، بیسفون پلاس و ویسپی توسط مرکز ملی فضای مجازی انتخاب شدند تا مورد حمایت قرار بگیرند. براین اساس قرار شد با این حمایت از این پیام‌رسان‌ها، آنها تقویت شوند تا بتوانند نیاز کاربران فضای مجازی در شبکه‌های اجتماعی را برطرف کنند.
معرفی پیام رسان‌های داخلی کوچ میلیونی کاربران از تلگرام به آنها را به دنبال داشت. روند مهاجرت کاربران حرکت صعودی داشت تا زمانی که دو پوسته داخلی تلگرام با نام‌های هاتگرام و تلگرام طلایی عرضه شدند. نصب این دو نرم افزار این امکان را به کاربران فضای مجازی می‌داد تا بدون اتصال به فیلترشکن خارجی به فضای مسدود شده تلگرام و گروه‌ها و کانال‌هایی که پیش از این در تلگرام اصلی عضو بودند دست یابند.
براساس دستور قضایی فیلترینگ شبکه پیام‌رسان تلگرام که از سوی دادستانی تهران در دهم اردیبهشت ماه صادر شد فیلترینگ این شبکه اجتماعی باید به گونه‌ای باشد که محتوای پیام‌رسان تلگرام به هیچ نحوی در داخل کشور قابل دسترسی نباشد، اما پس از عملیاتی شدن این مسدودسازی نسخه‌های فارسی تلگرام به راحتی در دسترس کاربران قرار گرفت و البته چالشی بزرگ در اجرای فیلترینگ تلگرام به وجود آورد.
پس از فعالیت آزادانه تلگرام طلایی و هاتگرام به عنوان دو نسخه فارسی تلگرام، فیلترینگ تلگرام دچار چالش جدی شد. در همین زمان مسئولان در رابطه با این دونرم افزار فارسی تلگرام ادعا کردند که قرار است آنها تنها برای چند هفته پس از فیلترینگ تلگرام یعنی تا خرداد ماه فعالیت کنند تا کاربران سابق تلگرام این امکان را داشته باشند از طریق این درگاه به حساب کاربری خود در تلگرام متصل شوند و بتوانند اطلاعات شخصی خود را در این شبکه اجتماعی غیرفعال کنند. پس از پایان مهلت تعیین شده قرار بود این پیام‌رسان 100 درصد بومی شود و ارتباط خود را با سرور اصلی تلگرام قطع کند.
فعالیت این دو نرم افزار پس از پایان خرداد همچنان ادامه پیدا کرد و سبب شد تا اختلاف و درگیری‌ بین برخی از مسئولان کشور در دستگاه های مختلف در این رابطه به وجود آید. عبدالصمد خرم‌آبادی معاون سابق قضایی دادستان کل کشور و دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه با انتشار پست‌هایی در کانال شخصی خود در فضای مجازی در خصوص دو نرم‌افزار هاتگرام و تلگرام طلایی ادعا کرد که این دو نرم‌افزار به طور غیرقانونی و بر خلاف دستور قضایی با امکانات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دسترسی کاربران به تلگرام را فراهم کرده است.
سردار غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور هم بار‌ها از ادامه فعالیت هاتگرام و تلگرام طلایی انتقاد و در اظهار نظری جنجالی ادعا کرد که سرور‌های این دو نرم‌افزار در یکی از ساختمان‌های شرکت ارتباطات زیرساخت قرار دارد که واکنش تند محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات را به دنبال داشت.
وزیر ارتباطات و سایر مسئولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در پاسخ به این انتقادات ادعا کردند که این وزارتخانه هیچ امکاناتی در اختیار این دو نرم‌افزار قرار نداده است. آنان ادعا کردند در رابطه با عدم مسدودسازی این دو پوسته، وزارت ارتباطات تصمیم‌گیر پالایش و فیلتر سایت‌ها و نرم‌افزار‌ها نیست و هیچ دستوری هم مبنی بر فیلترینگ تلگرام‌های فارسی از سوی دستگاه‌های مسئول صادر نشده است.
محمدجواد آذری جهرمی بار‌ها تأکید کرد که سایر مسئولان زی‌ربط بودند که تصمیم گرفتند هاتگرام و تلگرام طلایی فعلاً فعالیت داشته باشند و این فعالیت هم موقتی بود تا پیام‌رسان‌های داخلی به حدی از توانایی برسند که بتوانند نیاز مردم را برطرف کنند و البته بعد از آن هم تصمیم جدیدی مبنی بر مسدودسازی این دو نرم‌افزار گرفته نشده است که وزارت ارتباطات مجری آن شود.
اوایل مرداد ماه بود که سیدابوالحسن فیروزآبادی رئیس مرکز ملی فضای مجازی و دبیر شورای عالی فضای مجازی در حاشیه بازدید از نمایشگاه الکامپ، اعلام کرد آخرین مهلتی که به دو نسخه فارسی تلگرام داده شده، 15 شهریور ماه است. پس از آن باید هر دو نسخه به یک پیام‌رسان 100 درصد بومی تبدیل شوند.
گرچه پانزدهم شهریورماه هم فرارسید و عملاً تمدید مهلت فعالیت هاتگرام و تلگرام طلایی به عنوان دو درگاه داخلی برای دور زدن قانون فیلترینگ تلگرام پایان یافت، اما در حقیقت نه تنها این دو نسخه بومی نشدند بلکه به فعالیت خود هم به سبک قبل ادامه دادند. فیروزآبادی رئیس مرکز ملی فضای مجازی بیست و پنجم شهریور ماه، در برنامه «10:10 دقیقه» باشگاه خبرنگاران جوان برای اولین بار اذعان داشت که ادامه فعالیت هاتگرام و تلگرام طلایی با هماهنگی شورای عالی فضای مجازی و قوه قضائیه و حتی با مسئولیت مقام قضایی صورت گرفته است. فیروزآبادی در این برنامه علت ادامه فعالیت هاتگرام و تلگرام طلایی بعد از 15 شهریور را تحریم‌ها و عدم توانایی آن‌ها برای تبدیل به پیام‌رسان داخلی دانست. وی اعلام کرد آخرین مهلتی که به هاتگرام و تلگرام طلایی داده شده، پایان آذرماه است و تأکید کرد ما سال را به پایان نخواهیم رساند، مگر اینکه این دو نرم‌افزار یا به پیام‌رسان بومی تبدیل یا مسدود می‌شوند.
حالا سال 97 به پایان رسیده است و نه تنها از مهلت کوتاه مدت برای فعالیت این دو نرم افزار به عنوان نسخه‌های فارسی تلگرام گذشته است بلکه از برنامه بلند مدت مورد نظر رئیس مرکز ملی فضای مجازی هم بیش از دو هفته گذشته است و بیش از 15 روز از سال جدید هم گذشته است. با این حال، بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران هم بار‌ها در نظرات خود اظهار داشتند که در این مدت کوتاه هاتگرام و تلگرام طلایی نمی‌توانند به پیام‌رسان داخلی تبدیل شوند.
چندی پیش اعلام شد که براساس تصمیم مسئولان درباره شبکه‌های پیام رسان داخلی مرکز ملی فضای مجازی تصمیم گرفته است 5 پیام رسان از 7 پیام رسان را از گردونه حمایت حذف کند و تنها از دو پیام رسان داخلی سروش و گپ حمایت کند. پیش از این براساس سند مصوب شورای عالی فضای مجازی برای بسیاری از دستگاه‌های کشور از جمله بانک مرکزی، وزارت آموزش‌وپرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و... تکالیفی تعیین شده بود که برای تقویت پیام‌رسان‌های داخلی باید به آن عمل می‌کردند. اما در حال حاضر و با گذشت نزدیک به دوسال از تصویب این سند، کمتر از نیمی از تکالیف این دستگاه‌ها اجرا شده است، تکالیفی که به گفته کارشناسان و مسئولان، بسیار جزئی بود.
براساس اظهارات مدیران پیام‌رسان‌های داخلی و همچنین مسئولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دستگاه‌های مختلف کشور در عمل در راستای وظایف تعیین‌شده خود در سند مذکور، تقریباً هیچ گام مؤثری برنداشتند. در صورتی که با توجه به حداقلی بودن این تکالیف، دستگاه‌ها نه تنها موظف بودند به این وظایف عمل کنند بلکه باید بیش از آن نیز اقداماتی را انجام دهند. عدم انجام حداقل اقدامات توسط دستگاه‌های مختلف، می‌تواند اثبات کننده این موضوع باشد که بسیاری از مسئولان کشور اهمیت این بحث را درک نکردند و عزم ملی برای حل این مسئله در کشور وجود ندارد. جدا از عملکرد دستگاه‌های مختلف برای تقویت پیام‌رسان‌های داخلی، معضل بزرگتر وجود دو نرم‌افزار هاتگرام و تلگرام طلایی به عنوان دو پوسته از تلگرام اصلی است. وجود این دو نرم افزار عملاً فیلترینگ تلگرام را بی‌تأثیر کردند.
اقدام برخی از مسئولان گواه این موضوع است. پیش‌تر حمید فتاحی معاون وزیر ارتباطات در حساب کاربری خود در توییتر نظرسنجی‌ای را به اشتراک گذاشت و متأسفانه باعث القای بی‌اعتمادی مردم به ابزارهای داخلی می‌شد که واکنش‌های گسترده‌ای را به دنبال داشت.
از مجموع مباحث مطرح شده می‌توان نتیجه گرفت که آن عزم ملی‌ای که برای ایجاد پیام‌رسان‌های داخلی قابل رقابت با ابزار‌های خارجی لازم است، در مسئولان کشور وجود ندارد. چراکه اگر این عزم ملی در میان مسئولان و دستگاه‌های مختلف وجود داشت، درمدت زمان سپری شده این امکان فراهم بود که فعالیت پیامرسان‌ها و حمایت شایسته و بایسته از آنان تحقق می‌یافت.
سیدعلیرضا آل داود کارشناس و پژوهشگر فضای مجازی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه دنیای ارتباطات گروه فضای مجازی باشگاه خبرنگاران جوان، در رابطه با آنچه در سال گذشته در حوزه شبکه‌های اجتماعی گذشت گفت: ما در سال ٩٧ سال پر فراز و نشیبی را در حوزه پیام‌رسان‌ها طی کردیم. در اردیبهشت ماه بالاخره تلگرام بسته شد، اما متاسفانه فیلترینگ تلگرام با شکست روبرو شد چراکه دو نسخه فیلتر شکن تلگرام یعنی هاتگرام و تلگرام طلایی از طرف یک جریان سیاسی در داخل کشور راه افتاد که البته قرار بود در یک مدت زمان مشخصی فعالیت کنند، اما آمدند و صاحبخانه شدند و ماندند و در آن سه تاریخی که قرار بود ارتباط خود را با تلگرام قطع کنند بدقولی کردند و ارتباط شان را قطع نکردند و تبدیل به پیام رسان داخلی نشدند.
وی ادامه داد: این باعث شد که پیام‌رسان‌های داخلی متاسفانه نتوانند آنطور که باید رشد کنند، اما در همان ابتدای فیلترینگ تلگرام ما دیدیم که پیام‌رسان سروش حدود سیزده تا چهارده میلیون عضو گرفت که در خرداد ماه به یک باره در سه روز این پیام رسان در داخل کشور دارای اختلال شد که این اختلال از سوی پیام رسان سروش نبود و اختلال ارتباطی بود که باید پیگیری شود تا ببینیم چرا در اوج کوچ مردم از یک پیام رسان خارجی که متعلق به صهیونیست و سرویس‌های اطلاعاتی بیگانه است این پیام رسان داخلی دچار اختلال می‌شود و سنگ جلوی پایش انداخته می‌شودو
آل داود در ادامه افزود: با وجود تلگرامی که سه تا چهار سال در داخل کشور عضوگیری کرده بود و مردم به آن عادت کرده بودند و ما نمی توانستیم امید داشته باشیم با وجود هاتگرام و تلگرام طلایی که دو نسخه فیلترشکن هستند مردم خیلی راحت به پیام رسان داخلی کوچ کنند. اگر این دو بسته می‌شدند و کلاً تلگرام بساطش از داخل کشور جمع‌آوری می‌شد امید بود که پیام رسان داخلی که یک کالای داخلی بود و شعار سال قبل که حمایت از کالای ایرانی بود بتوانند رشد کنند که متاسفانه از پشت خنجر خوردند و جریانی در وزارت ارتباطات و دولت مانع این شد که این کالای ایرانی رشد کند و رونق بگیرد.
این پژوهشگر فضای مجازی با اشاره سند حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی اظهار داشت: سندی منتشر شد به اسم سند حمایت از پیام رسان‌های اجتماعی که دولت متاسفانه به آن وظایف خود در آن سند جامه عمل نپوشاند مخصوصاً از سوی وزارت ارتباطات یک حمایت خیلی ناچیزی شد که با تورم سال گذشته هیچ بود و الآن پیام رسان‌های داخلی که سه تا از آن‌ها وام پنج میلیارد تومانی را گرفتند الآن زیر بار قرض هستند، چون وام سه ساله بوده با سود حدود هفت تا هشت درصد که و به شش میلیارد و دویست میلیون تومان باید سه ساله برگردانند. اگر تلگرام فیلتر شده بود طبیعتاً این‌ها رشد می‌کردند، بازدیدشان بالا می‌رفت، ارزششان بالا می‌رفت و می‌توانستند از این وام استفاده کنند، اما می‌بینیم که سه تا پیام رسان از شش پیام رسان داخلی بیشتر نتوانستند از این وام استفاده کنند و از آن طرف شما می‌بینید که یک حمایت‌های وی‌آی‌پی از هاتگرام و تلگرام طلایی شده است.
وی با تأکید بر اعتماد مردم به ابزارهای داخلی، گفت: مردم به پیام‌رسان‌های داخلی اعتماد دارند و آنها جایگاه خیلی خوبی هم دارند، اما متاسفانه اکثر مردم به دلیل فقر سواد رسانه‌ای و اینکه نمره سواد رسانه‌ای دوازده از صد است، خیلی در مسایل فنی و کوچ کردنشون از یک پیام رسان به پیام رسان دیگر که کار آسانی نیست، توانایی ندارند. این کار یک مهارتی نیاز و آموزشی نیاز دارد که باید انجام شود و خیلی از مردم ما حتی اگر همین حالا پیام رسان خارجی که از آن استفاده می‌کنند دچار اشکال شود نمی‌توانند آن را برطرف کنند حتی بروزرسانی آن را هم نمیتوانند انجام دهند. اما نکته بعدی سمپاشی جریان نفوذ داخلی و دشمن خارجی در پیام رسان‌های داخلی بود که به دروغ ادعا می‌کردند مردم در پیام‌رسان‌ها‌ی داخلی شنود می‌شوند؛ برای مقابله با جریان این مشکوک و نفوذی رهبر فرزانه انقلاب یک فتوایی دادند که هرگونه دست‌اندازی به اطلاعات مردم در پیام‌رسان‌ها‌ی اجتماعی حرام است. عمده دلیل عضو نگرفتن پیام رسان ها‌ی داخلی مشکل فنی بود که مردم بلد نبودند چگونه از پیام رسان خارجی کوچ کنند به پیام رسان‌های داخلی و نکته دوم خنجری بود که پیام‌رسان‌های داخلی به واسطه اقدام خلاف قانون متاسفانه یک عده خاص در داخل کشور از پشت خوردند.
آل‌داود در پایان تأکید کرد: امسال ان شاالله با مسدود شدن هاتگرام و تلگرام طلایی و این پیام رسان‌های خارجی و حتی شبکه اجتماعی اینستاگرام که یا باید طبق قانون کشور فعالیت کند یا بساط آن را جمع آوری کنند، ما اقبال خوبی را از پیام رسان‌های داخلی شاهد خواهیم بود. البته پیام رسان‌های داخلی هم باید خیلی سریع نقاط ضعف خود را بپوشانند و بتوانند با جذابیت‌ها و الگو‌های خاص و امکانات خاص، جدید و جذاب برای مردم بتوانند مردم را سمت خود جذب کنند؛ مهم‌ترین بحث برای ما آموزش مردم در استفاده از پیام رسان‌های داخلی است که به همت رسانه ها و مخصوصاً صدا و سیما باید این کار انجام شود.
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان