بزرگنمايي:

پیام ویژه - روزنامه شهروند / متن پیش رو در شهروند منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
غلامحسین دوانی| این روزها موضوع پرداخت مالیات در رسانه‌های ایران داغ است و سازمان امور مالیاتی مدعی است که تک‌تک شهروندان باید نسبت به وظایف مالیاتی خود به این نهاد پاسخگو باشند. البته خواسته سازمان امور مالیاتی کاملا به‌حق و درست است اما نقطه مقابل این ماجرا پاسخگویی سازمان امور مالیاتی به مردم است. سازمان متولی مالیات باید به صورت شفاف و دقیق به شهروندان توضیح دهد که مالیات پرداختی آنها کجا هزینه شده است؟ متأسفانه رسانه‌ها و افکار عمومی در ایران کمتر به بُعد دوم این ماجرا یعنی پاسخگویی سازمان امور مالیاتی به مردم، ورود پیدا کرده‌اند.
این موضوع درحالی رخ می‌دهد که حقوق مودیان «Tax payer Right» حوزه‌ای از مطالعات حقوقی در سایر کشورهای جهان است، که جایگاه شهروندان را به‌عنوان مودی مالیاتی در حوزه قانون اساسی و قانون مالیات‌ها مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهد اما متأسفانه در ایران مفهومی با عنوان «حقوق مالیاتی مودیان یا شهروندان» وجود ندارد یا به صورت بسیار جسته و گریخته رد پای کمرنگی از آن در مواد قانونی دیده می‌شود. علت این اتفاق آن است که اصولا برخی نهادها و سازمان‌های دولتی در ایران خود را موظف به پاسخگویی به شهروندان نمی‌بینند.
البته پدیده «پاسخگونبودن» نه‌تنها در بخش‌های دولتی بلکه حتی در نهادهای خصوصی دیده می‌شود. نگاهی که ما آن را به «مشتری‌مدارنبودن» تعبیر می‌کنیم. یکی از مصادیق مشتری‌مدارنبودن این است که به ارباب رجوع، مشتری و شهروندان پاسخگو نباشیم. نگاهی که ریشه تاریخی در فرهنگ ما دارد.
بی‌شک این تفکر سنتی ماحصل شیوه تولید فئودالی است و ریشه در ساختار اقتصاد و مناسبات ماقبل سرمایه‌داری دارد و هنوز هم در مقابل «حقوق شهروندی» ایستادگی می‌کند. بدیهی است دستگاه مالیات‌ستانی هم بخشی از ساختار معیوب بروکراسی اداری است که نمی‌خواهد حقوق شهروندی در حوزه مالیات ستانی را ترویج یا در قانون درج کند.
بررسی نظام حکمرانی مالیاتی متضمن «حکمرانی خوب» نشان می‌دهد که اولین درجه مطلوبیت یک نظام مالیاتی «حقوق مودیان یا مالیات‌دهندگان یا شهروندان مالیاتی» است. چارچوب مفروض برای این نظام شامل «شفاف‌سازی، پاسخگویی، عدالت و انصاف مالیاتی» بوده که امروز به یک تئوری عملی تبدیل شده است.
مختصات این نظام در «دادرسی مستقل و بی‌طرف مالیاتی» استوار است که همه مودیان مالیاتی را یکسان فرض می‌کند و بحث خودی و غیرخودی در این تئوری جایگاهی ندارد. در چنین سیستمی مودی مالیاتی حق دارد بداند چرا مشمول مالیات شده است؟ حق دارد به اسناد و مدارک تشخیص مالیات دسترسی داشته باشد و باید بتواند خود یا وکیل مالیاتی‌اش در دادرسی مالیاتی حضور داشته باشد و طالب رفتار منصفانه توسط مأموران مالیاتی شود. از طرف دیگر، شهروندان مالیات‌پذیر باید بدانند مالیات پرداختی آنان کجا و برای چه مواردی خرج شده است؟!
در همین زمینه کشورهای پیشرفته گزارش‌های دقیقی درباره هزینه‌کرد مالیات شهروندان تهیه می‌کنند و در دسترس عموم قرار می‌دهند.
بیش از ٤٤‌درصد درآمد مالیاتی آمریکا صرف خدمات تأمین اجتماعی و سلامت عمومی می‌شود. البته این گزارش‌ها معمولا با جزئیات دقیق منتشر می‌شود و اگر با واقعیات ملموس زندگی مردم تطابق نداشته باشد، اعتماد شهروندان به نظام مالیاتی مخدوش می‌شود و از آنجا که اداره کشورهای پیشرفته برمبنای درآمد نفت نیست و با درآمدهای مالیاتی اداره می‌شوند، برای حکمرانان اعتماد مردم به نظام مالیاتی اهمیت زیادی دارد.