بزرگنمايي:

پیام ویژه - شرق / « هشدار درباره زمین‌لرزه‌های پی‌درپی قائنات » عنوان سرمقاله روزنامه شرق به قلم مهدی زارع است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
پنجشنبه، 12 دی‌ 1398، زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 5.5 ریشتر در جنوب سنگان و در منطقه شمال‌شرق زیرکوه قائن رخ داد. این زمین‌لرزه که در ساعت 7:59 بامداد پنجشنبه رخ داد، خوشبختانه تلفاتی نداشت؛ ولی تا جمعه، 20 دی‌ 98، هفت پس‌لرزه با بزرگای بیش از 3.5 در حوالی آن رخ داده است. این زلزله در راستای شرقی-غربی رخ داد؛ همان گسلی که در زمین‌لرزه‌های 6 آذر 58 در همین محل با بزرگای 7.0 و 9 شهریور 1347 (دشت بیاض) با بزرگای 7.1 در حدود 50 کیلومتری غرب این نقطه گسیخته شده بود. زلزله 1347 دشت بیاض بر اثر گسلش بخش غربی از همین گسل رخ داد. در تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران منطقه قائنات و به‌ویژه ناحیه شرق قائن از لرزه‌خیزترین نواحی کشور شناخته می‌شود. بسیاری از زلزله‌های این منطقه به صورت پی‌در‌پی و زمین‌لرزه‌های متوسط و شدید و گاه با تحریک جنبش در یک گسل در یک زلزله و رخداد زمین‌لرزه بر اثر گسیختگی در گسل مجاور شناخته می‌شود. در منطقه شرق قائنات، در تاریخ 26 دی‌ 57 در ساعت 13:20 زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 6.5 در گسل اردکول با راستای تقریبا شمال-جنوبی رخ داد که با خسارت‌هایی در منطقه زیرکوه قائن همراه شد؛ ولی گزارشی از تلفات در این رخداد موجود نیست. در 20‌کیلومتری شرق کانون زلزله 26/10/57 در تاریخ 23 آبان 58 زمین‌لرزه‌ای با همین بزرگای 6.5 تکرار شد. در این رخداد دوم 420 نفر کشته شدند؛ چرا‌که روستاهای منطقه زیرکوه کریزان، استند و بهن‌آباد خواف تخریب شدند. از این زمین‌لرزه حدود یک متر جابه‌جایی در سطح زمین در راستای شمال‌غرب-جنوب شرق مشاهده و گزارش شد. نگارنده در بازدیدی در آبان 1373 به بررسی میدانی این زمین‌لرزه پرداخت و توانست بیشترین جایه‌جایی‌ها را در پانزدهمین سالروز زمین‌لرزه 23 آبان 58 در محل روستاهای ابراهیم‌آباد و اردکول مشاهده کند. در هر دو رخداد زمین‌لرزه 26 دی‌ 57 و 23 آبان 58 گسلشی با روندی شمال‌غرب-جنوب‌شرق، روستاهای منطقه زیرکوه قائن را به لرزه درآورد. با جنبش در گسل اردکول، این بار گسلی با روندی شرقی-غربی در کمتر از دو هفته بعد در ساعت 20:40 شب‌هنگام 6 آذر 1358، در حدود 10 کیلومتری غرب کانون زلزله 23 آبان، در محدوده روستای کولی-بنیاباد قائن با بزرگای 7.0 گسیخته شد. چکانش حرکت و گسلش دوم دقیقا رخداد زمین‌لرزه‌های متوالی را به صورت دومینو در ذهن متجسم می‌کند. در زمین‌لرزه دوم 130 نفر کشته شدند که احتمال دارد علاوه بر کم‌جمعیت‌بودن منطقه، آمادگی بر اثر وقوع زمین‌لرزه قبلی نیز مؤثر بوده باشد. در بازدید آبان 1373 مشاهده کردم که مرد حدود 40‌ساله‌ای که از زمین‌لرزه 23 آبان 58 بازمانده بود و چگونگی رخداد آن را تعریف کرد، توضیح داد که همه اعضای خانواده (همسر و چهار فرزندش) را در روستای ابراهیم‌آباد در زلزله 23 آبان 58 از دست داده است؛ ولی توضیح داد که بعد از زمین‌لرزه مجددا ازدواج کرده و در آن هنگام مجددا همسر و پنج فرزند داشت. خیلی دوست داشتم و دارم‌ بدانم که این مرد و خانواده‌اش آیا از زمین‌لرزه 20 اردیبهشت 1376 که با بزرگای 7.2 مجددا در همین گسل اردکول و پهنه زلزله 23 آبان 58 رخ داد، جان به در برده یا نه؛ به‌هر‌حال اگر هنوز زنده باشد، الان حدودا بین 54 تا 70‌ساله باید باشد.
جالب است که توالی زمین‌لرزه‌ها را می‌توان با از‌بین‌رفتن خانواده‌ها و شکل‌گیری خانواده‌های جدید در این نواحی ایران رد‌گیری کرد. در بهمن 1392 نگارنده فرصت بازدید و مطالعه مجددی در ناحیه خواف و جنوب سنگان یافت و مشاهده شد که چنین منطقه‌ای البته در مقایسه با بازدید حدود 20 سال قبل نگارنده توسعه بیشتری یافته است. البته همچنان (خوشبختانه) جمعیت زیادی ندارد؛ چراکه پهنه‌ای که چنین فراوان زمین‌لرزه‌های پی‌درپی در آن رخ دهد، یکی از نکته‌های مهمش از دید ریسک زمین‌لرزه میزان معرضیت جمعیت در آن بوده و خواهد بود. با توجه به توالی یاد‌شده، رخداد زمین‌لرزه 12 دی 1398 با بزرگای 5.5 چه‌بسا شروع یک سکانس جدید زمین‌لرزه‌ای در راستای همین گسل شرقی-غربی دشت بیاض (که دست‌کم از 9 شهریور 1347 تاریخچه زمین‌لرزه‌ها در آن را می‌شناسیم) یا تحریک گسلش در گسل اردکول (در راستای شمال‌غرب-جنوب‌شرق) که با گسل دشت بیاض تلاقی دارد، باشد. بررسی این توالی‌های زمین‌لرزه می‌تواند هشداری برای آمادگی و مدیریت کاهش ریسک زمین‌لرزه‌های بعدی در همین منطقه باشد.