بزرگنمايي:

پیام ویژه - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
شهاب شهسواری/ وزیر خارجه ایالات متحده امریکا، روز گذشته برای یک سفر سه روزه وارد عربستان سعودی شد. سفر مایک پمپئو به عربستان سعودی در حالی انجام می‌شود که به اعتقاد کارشناسان، رابطه دو کشور بعد از 75 سال در بدترین شرایط خود قرار گرفته است، مساله حقوق بشر در عربستان، نگاه کاسبکارانه ترامپ به ریاض و ناتوانی دو طرف در برآوردن انتظارات یکدیگر در مسائل امنیت منطقه‌ای، اصلی‌ترین نقاط اختلاف ریاض و واشنگتن هستند. پمپئو که هفته پیش برای شرکت در کنفرانس امنیتی مونیخ، به آلمان سفر کرده‌بود، بعد از این اجلاس تور خود به کشورهای آفریقایی را آغاز کرد و بعد از سفر به سنگال، آنگولا و اتیوپی، به حاشیه جنوبی خلیج فارس آمده است تا با مقام‌های عربستان سعودی گفت‌وگو کند و بعد از آن روز شنبه برای تسلیت درگذشت سلطان فقید عمان، قابوس بن سعید به مسقط می‌رود و با مقام‌های عمان از جمله سلطان هیثم بن طارق، دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد. یکی از دستورکارهای اعلام شده سفر پمپئو به عربستان سعودی، گفت‌وگو در مورد ایران است. پمپئو پیش از سفر به عربستان تاکید کرده است که واشنگتن «هر زمان آماده گفت‌وگو با ایران است» اما فقط در صورتی که ایران همه پیش‌شرط‌های امریکا را از جمله کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای و برنامه موشکی، اجرا کند. ادعای تکراری آمادگی امریکا برای گفت‌وگو با تهران، همزمان با انتشار گزارش‌هایی مطرح می‌شود که نشان می‌دهد امریکا بعد از عملیات تروریستی علیه شهید سردار سلیمانی در فرودگاه بغداد، جلوی عربستان را برای گفت‌وگو و حل اختلافات با تهران گرفته است. پمپئو امروز و فردا در دیدارهایش با مقام‌های سعودی در مورد ایران، یمن و مساله حقوق بشر گفت‌وگو خواهد کرد. به گفته یک مقام ارشد امریکایی، قرار است مساله معامله قرن و طرح پیشنهادی یکی از بستگان ترامپ برای معامله فلسطین با اشغالگران، در این سفر مطرح شود.
طعنه و ناسزا به ایران
پمپئو، در طول این سفر دور و دراز از اروپا به آفریقا و از آنجا به حاشیه خلیج فارس، لحظه‌ای از اتهام‌زنی به ایران و طعنه زدن به تهران دست نکشید. وزیر خارجه امریکا، هر جا که رسید در کنار دستور کار‌های اصلی‌اش، از حمله به چین گرفته تا ادعای توفیق بی‌سابقه اتحاد غرب، از انتقادها به قوانین اصلاحات ارضی آفریقای جنوبی گرفته تا ادعای اهمیت آفریقا در سیاست خارجی دولتش، طعنه و کنایه‌ای هم به ایران زد. او در بدو ورود به سنگال، در گفت‌وگو با ماکی‌سال رییس‌جمهور این کشور، نسبت به خطر ایران هشدار داد، در آنگولا در مورد خبر دیدار سناتورهای حزب رقیبش با وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران درشت‌گویی کرد و در اتیوپی از آمادگی کشورش برای گفت‌وگو با ایران به شرط تغییر رفتار بنیادین خبر داد.
مایک پمپئو، به خبرنگاران همراه خود در هواپیمایی که او را از آدیس‌آبابا به ریاض می‌برد، در پاسخ به سوالی در مورد واکنش امریکا به حملات به اهداف امریکایی در عراق، مدعی نقش ایران در این رویدادها شد و گفت: «من هرگز واکنش خودمان را از پیش اعلام نمی‌کنم. اما ما کاملا آگاهیم که نباید اجازه دهیم حملات گروه‌های نیابتی ایران در عراق که زندگی شهروندان امریکایی را به خطر می‌اندازد، به رویه عادی تبدیل شود.» او در پاسخ دیگر در مورد احتمال مذاکره با ایران گفت: «ما آماده گفت‌وگو در هر زمانی هستیم. اما آنها باید به شکل بنیادین رفتارشان را تغییر دهند، این چیزی است که ما در طول سه سال گذشته به صورت مستمر از آنها خواسته‌ایم. شما نمی‌توانید برنامه هسته‌ای خودتان را بسازید، شما نمی‌تواند تروریسم را در سراسر جهان منتشر کنید. آنها باید برنامه موشکی‌شان را به جایی برگردانند که فقط بتوانند به وسیله آن از خودشان دفاع کنند، نه چیزی بیشتر. هر موقع که آمادگی داشتند تا سر میز بیایند و این اوامر را قبول کنند، آنگاه ما هم آماده‌ایم. ما کنار نمی‌کشیم، مضطرب هم نیستیم، عجله‌ای هم نداریم. سیاست فشار ادامه پیدا می‌کند، فقط کارزار فشار اقتصادی نیست، فشار دیپلماتیک هم هست، منزوی‌سازی از طریق دیپلماسی هم هست.»
حمله به چین و آفریقای جنوبی
پمپئو، روز چهارشنبه، پیش از ترک اتیوپی به مقصد عربستان، در جلسه کمیسیون اقتصادی سازمان ملل برای آفریقا، به‌شدت به چین حمله کرد و سرمایه‌گذاری‌های چین در کشورهای آفریقایی را به قصد ایجاد وابستگی در این کشورها توصیف کرد و گفت: «کشورها باید از مقاصد رژیم‌های خودکامه و وعده‌های توخالی آنها آگاه باشند.... این کشورها باعث گسترش فساد، وابستگی و بی‌ثباتی می‌شوند، نه باعث رونق، استقلال و پیشرفت.» پمپئو در اظهاراتی دیگر به دولت آفریقای جنوبی هم حمله کرد و سیاست اصلاحات ارضی این کشور را «فاجعه‌بار» توصیف کرد. او همچنین از سیاست کشورش برای کاهش حضور نظامی در آفریقا حمایت کرد و گفت: «صلح در آفریقایی‌ها باید توسط آفریقایی‌ها ایجاد شود.» اقدامات خصمانه امریکا، علیه کشورهای آفریقایی که پیش از این به گفته مقام‌های آگاه توسط رییس‌جمهور این کشور «کشورهای فاضلابی» توصیف شده‌بودند، به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. به تازگی امریکا شهروندان نیجریه، تانزانیا، اریتره و سودان را به فهرست شهروندان کشورهایی که حق سفر به امریکا ندارند اضافه کرده است. پمپئو اولین مقام امریکایی در سطح وزیر است که در یک سال و نیم گذشته به قاره آفریقا سفر می‌کند.
شکاف عمیق در رابطه ریاض و واشنگتن
سفر پمپئو به ریاض، تنها چند روز بعد از بزرگداشت 75 سالگی سالروز اولین دیدار رهبران امریکا و سعودی انجام می‌شود، دیداری که به نوشته روزنامه الریاض عربستان اتحادی پابرجا و رابطه‌ای بی‌همتا میان دو کشور در سه ربع قرن گذشته ایجاد کرده است. اما کارشناسان وضعیت رابطه میان واشنگتن و ریاض را در شرایط سختی ارزیابی می‌کنند. یاسمین فاروق، پژوهشگر خاورمیانه در بنیاد موقوفه کارنگی برای صلح بین‌الملل، معتقد است: «هر چند روایت مقام‌های رسمی، رابطه دو کشور را صمیمانه و اتحادی هماهنگ توصیف می‌کنند، اما وقت آن رسیده است که مقام‌های ارشد سعودی و امریکا، بررسی کنند چه بلایی بر سر این رابطه آمده است.» به اعتقاد این پژوهشگر مسائل خاورمیانه، شکاف میان ریاض و واشنگتن به حدی افزایش یافته است که مشخص نیست آیا اصولا مسیر آنها همراه هم باشد. فاروق معتقد است که رفتارهای سعودی، وضعیت این پادشاهی را در میان افکار عمومی و سیاست‌گذاران امریکایی بدتر کرده است و می‌نویسد: «عربستان سعودی در استمرار جنگ یمن بی‌پرواتر شده است، شهروندانش را به‌شدت سرکوب می‌کند، از کمپانی‌های امریکایی از جمله شبکه اجتماعی توییتر جاسوسی می‌کند، شهروندان امریکایی را به زندان می‌اندازد و ادعا می‌شود که با اعمال نفوذ در دستگاه قضایی امریکا، شهروندان خود را از رسیدگی قضایی به اتهامات در امریکا فراری می‌دهد. این اقدامات باعث شده است که رفتار عربستان سعودی به‌شدت از سوی رسانه‌های امریکایی و نمایندگان کنگره از هر دو حزب مورد انتقاد قرار گیرد.»
به نوشته این کارشناس، رفتار ترامپ هم به این اختلافات دامن زده است. یاسمین فاروق می‌نویسد: «دونالد ترامپ از ابتدا به رابطه با عربستان همانند رابطه با یک مشتری در یک بده‌بستان تجاری نگاه می‌کرد.... بر خلاف انتظار عربستان سعودی برای اینکه به این کشور مانند یک متحد جدی نگاه شود ... دولت امریکا به مطالبات سعودی‌ها از جمله حمایت از محاصره قطر، تعهد امنیتی برای دفاع نظامی از عربستان (همچون تعهد امریکا در سازمان پیمان امنیت شمالی) یا حتی واکنش نظامی به حمله [ادعایی] ایران به زیرساخت‌های نفتی‌، پاسخ منفی داده است. دونالد ترامپ به وضوح تاکید کرده است که رابطه دو کشور فقط مبتنی بر بده‌بستان است، او گفته است که ایالات متحده دیگر به نفت سعودی نیازی ندارد و فقط پول این کشور را می‌خواهد.»
حقوق بشر و بازداشت شهروندان دوتابعیتی
مایک پمپئو در شرایطی به ریاض سفر می‌کند که سرکوب گسترده منتقدان در عربستان، باعث حساسیت شدید افکار عمومی امریکایی شده است. هر چند در دستور کار سفر پمپئو، گفت‌وگو در مورد حقوق بشر هم جزو برنامه‌های مذاکراتش با مقام‌های عربی ذکر شده است، اما به اعتقاد ناظران اشاره به حقوق بشر در این سفر یک موضوع تشریفاتی است، چرا که دولت امریکا نشان داده است چندان اهمیتی به رفتارهای سرکوبگرانه و جنایتکارانه پادشاهی سعودی در قبال شهروندان عربستان و حتی شهروندان امریکایی ندارد. روزنامه واشنگتن پست، که جمال خاشقجی، یکی از نویسندگانش توسط حکومت عربستان در ترکیه ترور شد، در یادداشتی به‌شدت از رویکرد ترامپ و پمپئو به عربستان سعودی در حوزه حقوق بشر انتقاد کرده است و می‌نویسد: «محمد بن سلمان، از زمان ترور خاشقجی دریافته است که آزاد است بدون هیچگونه عواقبی از طرف امریکا، هر طور می‌خواهد شهروندان امریکایی را تحت فشار بگذارد.» هیات دبیران واشنگتن‌پست به بی‌توجهی عربستان در رسیدگی به پرونده سعود القحطانی، یکی از متهمان اصلی پرونده ترور جمال خاشقجی و بی‌توجهی پادشاهی سعودی به درخواست‌های امریکا به رفع حصر ولید فتیحی و خانواده‌اش که همگی شهروندی امریکا دارند، بعد از دو سال بازداشت، شکنجه و حصر بدون اتهام اشاره کرده است و می‌نویسد که «محمد بن سلمان بدون تردید به این نتیجه رسیده است که می‌تواند روزنامه‌نگاران، مخالفان و حتی شهروندان امریکایی را بدون هیچ عواقبی در رابطه‌اش با واشنگتن سرکوب کند، چرا که تاکنون هیچ واکنشی به رفتار او وجود نداشته است.»
موضوع حبس یک شهروند دو تابعیتی سعودی-امریکایی و ممنوعیت خروج 7 تن از اعضای خانواده‌اش که همگی شهروندی امریکا دارند، به یکی از موارد حساسیت رسانه‌های امریکایی در مورد رفتار پادشاهی سعودی بدل شده است. الیوت انگل و مایکل مک‌کال، دو نماینده دموکرات و جمهوری‌خواه عضو کمیته سیاست خارجی مجلس نمایندگان امریکا، با صدور بیانیه‌ای از مایک پمپئو خواسته‌اند که به وضعیت این شهروند امریکایی و خانواده‌اش در مذاکرات با مقام‌های سعودی دیدار کند. ولید فتیحی، پزشک سعودی-‌ امریکایی، که به نوشته رسانه‌های امریکایی پزشک معتمد کنسولگری امریکا در جده بود، از دو سال پیش به اتهام‌های نامشخص در حصر است. مقام‌های سعودی چندین بار به امریکایی‌ها وعده داده‌اند که او را تبرئه کنند و به همراه خانواده‌اش به او اجازه سفر به خارج دهند. فتیحی، پاییز سال 1396 همراه با تعداد بسیار زیادی از ثروتمندان و شاهزادگان سعودی، در هتل ریتزکارلتون ریاض زندانی شده‌بود. بازداشت این افراد با ادعای مبارزه با فساد انجام شد و نهایتا تعدادی از آنها با پرداخت باج‌های کلان چند میلیارد دلار، آزادی خود را به دست آوردند. فتیحی، از آن زمان تاکنون تحت محاکمه به اتهاماتی نامعلوم قرار دارد و ادعا می‌کند که در ریتز کارلتون مورد شکنجه قرار گرفته است. او و خانواده‌اش که همگی تابعیت مضاعف امریکایی دارند، از ترک خاک عربستان سعودی منع شده‌اند.