بزرگنمايي:

پیام ویژه - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
شهاب شهسواری/ وزیر خارجه اتریش روز گذشته در تهران با محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان گفت‌وگو کرد. دو دور گفت‌وگوی الکساندر شالنبرگ با ظریف و دیدار او با حسن روحانی، رییس‌جمهور اسلامی ایران کمتر از 24 ساعت بعد از مذاکرات استف بولک، وزیر خارجه هلند انجام شد که روز شنبه در ادامه تور غرب آسیای خوب، بعد از سفر به اردن، امارات متحده عربی و عربستان سعودی به تهران آمده ‌بود. سفر دو وزیر خارجه اروپایی به تهران در شرایطی انجام می‌شود که فضای رابطه میان تهران و شرکای اروپایی‌اش به ویژه 3 کشور طرف برجام یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان چندان گرم نیست و از 40 روز پیش در بیانیه‌ای اعلام کردند که فرآیند حل اختلاف برجام را در واکنش به کاهش اجرای تعهدات ایران کلید زده‌اند. این اقدام 3 کشور اروپایی با واکنش بسیار منفی تهران مواجه شد که نزدیک به دو سال است نسبت به بی‌توجهی اروپایی‌ها به اجرای تعهدات‌شان بر اساس برجام اعتراض دارد. سفر وزرای خارجه اتریش و هلند به تهران، گمانه‌زنی‌ها نسبت به آمادگی اروپا برای اقدام عملی جهت اجرای تعهداتش در چارچوب برجام را بیشتر کرد به ‌ویژه که وزیر خارجه اتریش پیش از سفر به تهران خود را حامل «پیام اروپا» معرفی کرده ‌بود. گمانه‌زنی‌ها در مورد اولین تراکنش سازوکار مالی اینستکس، که شنیده‌ می‌شود به زودی قرار است انجام شود، از جمله موضوعاتی بود که احتمال مطرح شدن آن در مذاکرات ظریف با همتایان اروپایی‌اش در تهران مطرح شد. اما گزارش رسمی از جزییات گفت‌وگوهای دوجانبه وزیر خارجه ایران با همتایان هلندی و اتریشی خود از ابتکاری تازه یا راهکاری جدی برای گشایش مسائل موجود خبر نمی‌دهند.
پیام اروپا
الکساندر شالنبرگ، وزیر خارجه اتریش چهارشنبه هفته گذشته بعد از دیدار با همتای آلمانی خود در جمع خبرنگاران گفته ‌بود که قرار است در سفرش به تهران «پیام اروپا» را به تهران برساند. کسی از جزییات این پیام خبری ندارد حتی شالنبرگ نگفته است که آیا به نمایندگی از اتحادیه اروپا و 3 کشور اروپایی باقی مانده در برجام به تهران سفر می‌کند یا اینکه دستورکار سفرش مسائل دوجانبه و تکرار پیام‌های علنی پیشین اروپا در مورد حفظ برجام است. به رغم دو دور مذاکره محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران با شالنبرگ، وزارت خارجه هم چندان در مورد جزییات مذاکرات شالنبرگ در تهران اطلاع‌رسانی نکرد اما به نظر می‌رسد که بخشی از گفت‌وگوهای وزیر خارجه اتریش و یک روز پیش از آن هلند به دو موضوع برجام و امنیت در منطقه اختصاص داشته است. وزیر خارجه اتریش پیش از سفر به تهران گفته ‌بود که اروپایی‌ها متعهد به حفظ برجام هستند، موضعی که از سوی رییس سیاست خارجی اروپا و دیگر مقام‌های اروپایی حتی 3 وزیر خارجه امضا‌ کننده بیانیه درخواست مکانیسم حل اختلاف هم تکرار شده است. اگر شالنبرگ، وزیر خارجه یکی از قدیمی‌ترین شرکای دیپلماتیک ایران در اروپا که همواره رابطه گرمی با تهران داشت، پیامی بیشتر از این داشته ‌باشد قاعدتا باید در مورد نحوه اجرای تعهدات اروپا در حوزه تبادلات مالی و تجاری باشد، تعهداتی که پیش‌بینی می‌شود، دست‌کم در ابعاد کوچک به زودی اجرای آنها آغاز شود هر چند که بعید است مانند اقدام سوییس در ارسال چند کارتن دارو به تهران چندان در مقابل دوربین‌های مطبوعات در بوق و کرنا دمیده شود.
هلند: آرامش بعد از توفان
حدود یک سال و نیم از آغاز اختلاف‌های دیپلماتیک میان تهران و آمستردام می‌گذرد. تابستان سال گذشته ‌بود که دولت هلند در اقدامی ناگهانی دو دیپلمات ایرانی را به اتهام نقش در اقدامات تروریستی عناصر نامطلوب معرفی و از خاک خود اخراج کرد. ایران چند ماه بعد با اخراج دو دیپلمات هلندی از تهران به این اقدام پاسخ داد و آمستردام در اعتراض به این اقدام، سفیر خود را از تهران فرا خواند. اما شرایط روابط دیپلماتیک دو کشور از پاییز سال 1397 که به اوج خود رسید، کم کم در حال تغییر است. مهر ماه پارسال 3 کشور دانمارک، هلند و نروژ ادعا کردند که یک عملیات تروریستی توسط ایران را در خاک خود خنثی کرده‌اند. ایران چه در مورد اتهام‌های وارده به دیپلمات‌های خود و چه در رابطه با ادعای حمله تروریستی وابسته به ایران هر گونه دخالتی را در این مسائل رد کرده ‌بود. اما برای کشورهای شمال اروپا دست‌کم یک سال وقت لازم بود تا به واقعیت پنهان پشت این اتهام‌ها پی ببرند. زمانی که مهر‌ماه امسال نروژ، دانمارک و هلند در کنار چند کشور دیگر رسما اعلام کردند که به اینستکس می‌پیوندند، روشن بود که پرونده اتهام‌های امنیتی و ترور به تهران کاملا بسته شده و ماه گذشته زمانی که دانمارک سفیر عربستان سعودی را برای توضیح در مورد اجرای عملیات تروریستی در این کشور احضار کرد، گمانه‌زنی‌ها در مورد توطئه برخی کشورهای خارجی در مورد متهم جلوه دادن ایران در عملیات‌های تروریستی پرچم دروغین، افزایش یافت. حال با سفر استف بولک به تهران به نظر می‌رسد که دوران سردی روابط تهران و آمستردام کاملا پایان یافته و سوءتفاهم‌هایی که بر اثر اتهام‌های بی‌اساس به تهران و دیپلمات‌های ایرانی وارد شده ‌بود، برطرف شده‌ است.
حل اختلاف بدون مکانیسم ماشه
سفر بولک و شالنبرگ کمتر از یک ماه بعد از سفر جوزپ بورل به تهران انجام می‌شود. نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سفرش به تهران به طرف ایرانی خبر داده ‌بود که اروپایی‌ها قصدی برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت را ندارند. بورل تاکید کرد که برگزاری جلسه کمیسیون برجام جهت بررسی مکانیسم حل اختلاف فعلا تا زمان نامعلومی به تاخیر افتاده است. هر چند در روزهای اول، اقدام اروپایی‌ها در کلید زدن مکانیسم حل اختلاف، به مرگ برجام و کشیده‌ شدن پرونده ایران به شورای امنیت و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی تعبیر شد و امریکا با استقبال از این اقدام، آن را گامی در جهت درست توصیف کرد اما این 3 کشور و اتحادیه اروپا به سرعت این تعابیر را تکذیب کردند و مدعی شدند که همچنان بر حفظ برجام پایبند هستند و علاقه‌ای به ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت ندارند. اما همین اقدام اروپا که به نوشته برخی رسانه‌ها با تهدید و استفاده از اهرم تعرفه‌های تجاری از سوی واشنگتن به آنها تحمیل شده ‌بود، کافی بود تا جو بی‌اعتمادی نسبت به عملکرد اروپا در برجام میان سیاست‌گذاران در تهران تقویت شود. به نظر می‌رسد بعد از اقدام اعتمادزدای 3 کشور اروپایی، کشورهای دیگر عضو اتحادیه اروپا تلاش می‌کنند تا به ایران اطمینان بدهند که اروپا همچنان به اجرای تعهدات خود متعهد است و اختلاف‌های موجود را بدون استفاده از راهکارهایی که ممکن است به روابط اروپا و ایران آسیب بزند، ادامه دهند.
احیای اینستکس
ایران از اردیبهشت ماه سال جاری و همزمان با آغاز گام‌های تقابلی برای کاهش تعهداتش در چارچوب برجام، اعلام کرده است در صورت اجرای کامل تعهدات کشورهای اروپایی این گام‌ها را به عقب برمی‌گرداند. اروپایی‌ها از 22 ماه پیش که رییس‌جمهور ایالات متحده با امضای فرمان اجرایی رسما کشورش را از برجام بیرون برد تاکنون از اجرای تعهدات خود جهت رفع تحریم‌ها و عادی‌سازی روابط اقتصادی و تجاری با تهران بازمانده‌اند و به شکل گسترده‌ای با تحریم‌های یک‌جانبه امریکا علیه ایران همکاری می‌کنند. با این حال 3 کشور اروپایی شریک برجام و اتحادیه اروپا تاکنون در راستا اعلامیه‌های سیاسی خود چند راهکار برای دور زدن این تحریم‌ها ارایه داده‌اند که تاکنون هیچ یک از آنها اجرایی نشده است. از جمله این راهکارها استفاده از سازوکار مالی تحریم‌ناپذیری اروپایی برای مبادلات مالی و تجاری با ایران است. این مکانیسم که بیش از یک سال از راه‌اندازی آن در اروپا و راه‌اندازی سازوکار متناظر آن در ایران می‌گذرد هنوز حتی یک تراکنش موفق مالی هم انجام نداده است. یکی از دلایل آغاز اقدام‌های تقابلی ایران از اردیبهشت ماه سال جاری هم ناتوانی اروپایی‌ها در اجرای این مکانیسم یا راهکار عملی دیگر بود. با این حال به تازگی اخباری مبنی بر آمادگی اروپا برای انجام اولین تراکنش محدود توسط این مکانیسم به گوش می‌رسد. هر چند بعد از گذشت نزدیک به دو سال از بازگشت تحریم‌های یک‌جانبه و نامشروع امریکا، انجام یک معامله کوچک از طریق اینستکس، گام چندان بزرگی محسوب نمی‌شود اما در شرایطی که اقدامات بزرگ‌تر مانند تلاش‌های امانوئل ماکرون برای گفت‌وگوی مستقیم میان روسای جمهوری ایران و امریکا، یا ایجاد خط اعتباری چند میلیارد دلاری به ازای برگزاری مذاکرات جدید با شکست مواجه شده‌اند، احیای روابط از طریق گام‌های کوچک‌تر منطقی‌تر به نظر برسد.