بزرگنمايي:

پیام ویژه - فرهیختگان / متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
ابوالقاسم رحمانی/ 10، 11سال پیش بود، پدرم خوشحال از ثبت‌نام سفر حج به خانه آمد، البته نه حج‌تمتع، حج عمره! راستش را بخواهید می‌گفتند تمتع برای پولدارهاست! راست هم می‌گفتند، کافی بود نگاهی به آگهی‌های خرید و فروش فیش حج می‌انداختیم تا متوجه این مساله شویم. مبالغی که گاه تا چند ده‌میلیون، 40میلیون، 70میلیون و... هم می‌رسید. این مساله البته وقتی بغرنج‌تر بود که باید سال‌ها منتظر می‌نشستی تا اگر اتفاقی نیفتد، متقاضی عمرش را به شما ندهد و خلاصه اگر اتفاقات سیاسی و... رخ ندهد، عازم سرزمین وحی شود. از همان موقع یکی‌دیگر از مسائلی که همیشه جلب‌توجه می‌کرد، جدال بانک‌ها بر سر مساله ثبت‌نام متقاضیان حج بود. بانک‌ها سرودست می‌شکاندند که متولی ثبت‌نام‌ها باشند، بالاخره اینکه افراد با میل و رضایت کامل، هزینه‌ای را نزد بانک‌ها به ودیعه بگذارند و برای سال‌های سال هم امکان دخل و تصرفی در آن نداشته باشند، موهبتی است که کمتر بانکی حاضر به چشم‌پوشی از آن خواهد بود. مثلا همان سال اواخر دهه 80 که آخرین دفعات ثبت‌نام حج بود (10سالی هست که دیگر ثبت‌نامی صورت نمی‌گیرد) برای هر نفر مبلغی حدود 600هزار تومان برای ثبت‌نام حج‌عمره دریافت می‌کردند و این پول حالا سال‌هاست در حساب افراد خاک می‌خورد. (البته خاک‌خوردن به معنی عدم‌بهره‌برداری از این مبالغ نیست.) بعد از واقعه تلخ منا و جان‌باختن چندصدنفر از هموطنان‌مان دراین واقعه و تیره‌وتار شدن روابط بین دو کشور ایران و عربستان، همان اندک امید اعزام به حج عمره توسط متقاضیان را سال‌ها به تعویق انداخت و معلوم نیست بالاخره چه زمانی می‌توانند به آرزوی خود برسند و عازم این سفر شوند. با این تفاسیر اینجا چند مساله موردسوال و مطالبه است؛ سوالات و مطالباتی که همگی حول مساله شفافیت قابل‌بررسی و انتظار است. در ادامه در ارتباط با این مطالبات می‌نویسم.
هزارو800 میلیارد تومان پول زائران حج در حساب بانک مرکزی
مساله اول در ارتباط با حج‌تمتع 99 است. شرایط خاص دنیا به‌دلیل شیوع کرونا خیلی زود، یعنی خیلی زودتر از آخرین اعلام‌ها و اخبار در ارتباط با لغو بسیاری از رویدادها و مراسم‌، نشان می‌داد که حج سال 99 و این گردهمایی بزرگ مسلمانان در سرزمین وحی هم امسال امکان برگزاری ندارد و به عاقبت بسیاری دیگر از مراسم دچار خواهد شد. به هرشکل تلاش‌های بسیاری شد تا شاید این اتفاق متوجه برگزاری حج نشود و کشور عربستان بتواند با فراهم کردن شرایط خاصی برگزاری حج را میسر کند. درهرحال این اتفاق نیفتاد و بالاخره اعلام شد حج‌تمتع سال 99 برگزار نخواهد شد. بعد از این اتفاق اما حواشی و سوالاتی پیرامون عاقبت افرادی که پروسه ثبت‌نام را انجام داده و وجوه لازم را پرداخت کرده‌اند، ایجاد شد که رئیس سازمان حج و زیارت در تشریح این مساله طی سخنانی گفت: «بعد از شیوع ویروس کرونا احتمالات پیش‌رو را در زمینه حج 99 و اعزام حجاج کشورمان دنبال کردیم و در همه اقدامات، اولویت ما حفظ سلامت حجاج و رویکرد بعدی نیز رعایت صلاح زائران بود. ما به‌عنوان یک کشور مسلمان خود را مکلف دانستیم پیشنهاداتی را به وزارت حج عربستان ارائه کرده تا در صورت برگزاری حج‌تمتع زمینه‌های ارتقای ایمنی و سلامت زائران، بیشتر و با قوت فراهم شود. دراین راستا پروتکل سلامت با پوشش همه مراحل اجرایی حج اعم از غربالگری زائران قبل از حرکت از کشورهای مبدا، زمان رسیدن به مقصد، حین انجام مناسک و به‌هنگام خروج از عربستان تدوین و به طرف عربستانی پیشنهاد و دراین زمینه آمادگی خود را برای همفکری و همکاری اعلام کردیم.» در ادامه اما رشیدیان در ارتباط با هزینه دریافت‌شده از زائران حج‌تمتع 99 افزود: «تعداد 76هزارو828 نفر جهت تشرف به حج 99 ثبت‌نام انجام دادند و 95 درصد از ثبت‌نام‌شدگان مرحله اول هزینه سفر خود معادل 25میلیون تومان (این رقم با احتساب سپرده اولیه، رقم سود آن و واریزی متقاضیان) را پرداخت کردند که وجوه واریزی توسط زائران جهت تامین دوسوم ارز موردنیاز عملیات اجرایی حج را به بانک مرکزی واریز کردیم. با توجه به شیوع ویروس کرونا و لغو سفر حج از سوی عربستان، از مبلغ هزار‌و822 میلیارد تومان مبالغ واریزی زائران حج، مبلغ هزار‌و800میلیارد تومان به‌منظور تامین ارز مورد‌نیاز حج و ذخیره آن برای تشرف زائران به حج 1400 به حساب بانک مرکزی واریز شد.»
رئیس سازمان حج و زیارت به دو نکته حائزاهمیت دیگر هم اشاره کرد، او گفت: «با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر جهان و تغییرات و نوسانات قیمت ارز، بزرگ‌ترین کمک برای زائرانی که در سال جاری ثبت‌نام کردند و مرحله اول هزینه سفر خود را انجام دادند و مقرر است سال آینده به حج مشرف شوند، ذخیره‌سازی و تثبیت ارز با نرخ امسال است که به این منظور معادل ریالی حدود 200میلیون دلار به بانک مرکزی واریز شده است. درصورت برگزار نشدن حج امسال، سازمان حج و زیارت به‌جای سرمایه‌گذاری ریالی به نیابت از این زائران قراردادهای مسکن و حمل‌ونقل و تدارکات را با لحاظ شرایط اضطراری در عربستان منعقد کرده و این خدمات در سال بعد برمبنای قراردادهای امسال به زائران ما ارائه می‌شود و تحولات اقتصاد جهانی و نرخ برابری ارز و ریال و هرگونه افزایشی در نرخ‌ها متوجه هزینه‌های اعزام حجاج ما در سال آینده نخواهد شد. آن دسته از افرادی که ثبت‌نام کرده‌اند و درصورت عدم برگزاری حج قصد انصراف داشته باشند، اولویت‌های بعدی فراخوان و ثبت‌نام شده و جایگزین آنها می‌شوند.»
این اظهارات رشیدیان ابهامات و البته سوالاتی را در ذهن ایجاد می‌کند، خصوصا قسمت پایانی سخنان او، به‌هرحال مردم و متقاضیان حج‌تمتع 99 کمافی‌‌السابق و براساس روال همیشگی اعزام‌ها، ثبت‌نام خود را انجام داده و مبالغی را که باید به حساب این سازمان واریز کرده‌اند، تا اینجا مساله‌ای هم نیست، منتها به دلیل شیوع کرونا و لغو برگزاری این مراسم این وجوه منطقا باید به حساب افراد بازگردد، چراکه شرایط اقتصادی فعلی زمینه سرمایه‌گذاری‌ها و جلوگیری از افت ارزش پول را فراهم کرده است و احتمالا کسی مایل نیست درچنین شرایط بغرنج اقتصادی چنین سرمایه قابل‌توجهی جایی دپو بماند. این اقدام سازمان حج و زیارت و تهدید به اینکه کسانی که پول خود را پس بگیرند با اولویت‌های بعدی جایگزین می‌شوند، بیشتر شبیه گروگانگیری سرمایه است؛ سرمایه‌ای که اصلا شفاف نیست که قرار است در کجا هزینه شود و این حدود هزارو800میلیارد تومان چه عایدی مضاعفی برای سازمان حج و زیارت خواهد داشت.
احتمالا بیش از هزارمیلیارد تومان در حساب متقاضیان عمره بلوکه شده است
برای مساله دوم بگذارید کمی به عقب‌تر برگردیم. ابتدای گزارش از سال‌ها انتظار متقاضیان اعزام به حج، هم حج‌تمتع و هم حج‌عمره نوشتم؛ انتظاری که بخشی از آن متاثر از عوامل سیاسی و مناسبات بین کشورهاست و بخشی دیگر اما به‌خاطر حجم بالای تقاضا برای سفر به مکه‌مکرمه است.
سیدعبدالفتاح نواب، نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت چند روز پیش و در یک برنامه تلویزیونی آمار و اطلاعات جالبی را در ارتباط با تعداد متقاضیان و به‌صورت کلی وضعیت امور مربوط به حج در کشور ارائه کرد.
نواب گفت: «یک‌میلیون‌و200هزار ایرانی در نوبت حج‌تمتع هستند. هیچ‌ کشوری سراغ ندارید که برای 26 سال آینده متقاضی حج داشته باشد؛ درحالی که بیش از 10سال ثبت‌نام جدیدی هم صورت نگرفته است. اکنون برخی کشورها حتی سقف سهمیه خود را هم نمی‌توانند پر کنند، اما ما علاوه‌بر یک‌میلیون‌و200هزار نفری که در نوبت حج‌تمتع هستند، نزدیک به پنج‌میلیون‌و‌800هزار نفر نیز در صف عمره داریم که نشانگر تعداد مشتاقان و متقاضیان این سفر معنوی است.»
به گفته نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت حدود هفت‌میلیون نفر، جمعا در صف انتظار تشرف به حج عمره و تمتع هستند؛ جمعیت قابل‌توجهی که اگر قرار بر اعزام همه آنها باشد، تا 26 سال آینده هیچ فرد جدیدی امکان اعزام نخواهد داشت و ظرفیت کشور ما از این لحاظ پر است. البته نکته قابل‌تامل هم این است که در 10سال اخیر در کشور ما هیچ ثبت‌نامی برای سفر به حج صورت نگرفته است و این صرفا آمار افرادی است که 10 سال پیش و قبل‌تر اقدام به ثبت‌نام کرده‌اند. اینجا اما سوای اعلام آمار، مطالبه جدی دیگری مطرح است، همان‌طور که در ابتدا گفتم، هریک از افراد برای ثبت‌نام حج، چه تمتع و چه عمره (اینجا با تمرکز بر حج عمره) مبالغ متغیری را متناسب با تعرفه‌ای که برای هر سال در نظر می‌گرفتند، پرداخت کرده‌اند. از چند ده‌هزار تومان تا چند صدهزار تومان که همگی در قالب ودیعه در حساب فرد بلوکه می‌شود و چند سالی هم هست که سودی به این سپرده‌ها تعلق می‌گیرد. با یک حساب سرانگشتی و البته لحاظ رقمی به‌عنوان میانگین (چون اطلاعات شفافی در این‌باره وجود ندارد) مثلا 200هزار تومان و ضرب این رقم در تعداد پنج‌میلیون‌و800هزار نفر متقاضیان حج عمره، هزارو160میلیارد تومان پول (فارغ از ارزش پول در سال‌های متمادی) در حساب متقاضیان حج عمره بلوکه شده است و معلوم نیست با این مبالغ هنگفت دقیقا چه کاری صورت می‌گیرد.
مساله شفافیت و سازمان حج و زیارت
و اما مساله سومی که در این ماجرا باید به آن اشاره کرد، شفافیت است. مساله حج و ثبت‌نام برای اعزام به سرزمین وحی شبیه به مساله سلامت و آموزش شده است. از آنجایی که برای مردم این سفر و عمل به این واجب اهمیت بسیار بالایی دارد، همچون سلامت و مساله آموزش حاضرند بدون هیچ منتی و با رضایت کامل هر نوع هزینه‌ای را متقبل شوند. تابه‌حال هم نشنیده‌ایم که کسی انتقادی به پرداخت این هزینه داشته باشد و همیشه متقاضیان بلافاصله بعد از آنکه دریچه ثبت‌نام باز شده است یا موعد اعزام‌شان شده، تمام و کمال هزینه‌ها را پرداخت کرده‌اند. اما دقیقا در این پروسه هم همچون آموزش و درمان مساله اصلی و موردمطالبه شفافیت است. متاسفانه باوجود همراهی مردم و پرداخت‌های منظمی که ازسوی آنها صورت می‌گیرد و هیچ‌وقت مطالبه خاصی هم نداشته‌اند، مسئولان سازمان حج و زیارت حداقل کاری که می‌توانند کنند، یعنی شفافیت را هم انجام نمی‌دهند. گفتیم که آخرین موعد ثبت‌نام حج در کشور به 10 سال پیش برمی‌گردد و برای 26 سال آینده هم متقاضی ذخیره داریم. در تمام این ایام هرگز در ارتباط با محل هزینه‌کرد پول‌هایی که سال‌ها پیش از مردم گرفته شده است، سخنی گفته نشده، اصلا در ارتباط با اصل پول، میزان آن و ارزش آن معادل ارزش پول امروز، همین مساله همیشه شبهاتی را پیرامون مبالغی که نزد سازمان حج و زیارت و بانک‌های عامل است، ایجاد کرده است. در همین مورد آخر، یک‌سال نگه‌داشتن پول مردم (25 میلیون تومان به ازای هر نفر) در بانک مرکزی و برگرداندن آن با این قید که نوبت آنها به اولویت‌های بعدی تعلق می‌گیرد، جفایی است که در حق مردمی می‌شود که همواره سر موعد دیون خود را پرداخته و منتظر اعزام به سرزمین وحی بوده‌اند. حالا مطالبه اصلی مساله شفافیت و اعلام تمام درآمدها، هزینه‌ها، میزان دریافتی از مردم و ارزش پول‌ها به نرخ روز و محل هزینه‌کرد آنها از سوی سازمان حج و زیارت است.