بزرگنمايي:

پیام ویژه - دنیای اقتصاد / متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
سیمین سعیدی/ هفته گذشته در پی عرضه اولیه «وپویا» برخی شرکت‌های کارگزاری دچار مشکلات فنی شدند. طبق بررسی‌های انجام شده شرکت‌های کارگزاری در عرضه اولیه سفارش‌ها را به سازمان بورس فرستاده، ولی این سازمان نتوانست همه تقاضاها را قبول کند، از این رو بخشی از تقاضاها ثبت نشد.
اما داستان از این قرار است که سازمان بورس از سه سال پیش روشی به نام بوک بیلدینگ را برای عرضه‌های اولیه ایجاد کرد. در سال‌های گذشته عرضه‌های اولیه به روش حراج و در هسته معاملات انجام می‌شد. برهمین اساس نرم‌افزاری نوشته شد که سفارش‌ها را از کارگزاران گرفته و بر اساس تعداد متقاضیان خرید عرضه اولیه، کل سهام را به نسبت مساوی میان کدها تقسیم می‌کنند. مشکل از تغییر روش عرضه اولیه به بوک بیلدینگ نیست بلکه مشکل اصلی اعمال محدودیت قیمتی در روشی استاندارد است که حجم بالایی از تقاضا را روانه سامانه معاملاتی می‌کند. در واقع بر اساس روش استاندارد بوک‌بیلدینگ کف و سقف قیمتی برای خرید سهام در نظر گرفته نمی‌َشود و متقاضیان بدون اطلاع از دیگر قیمت‌های ثبت شده در اتاقی تاریک بر اساس تحلیل شخصی خود سفارش را وارد می‌کنند و در نهایت عرضه و تقاضا قیمت سهم را تعیین می‌کند. این ماجرا در ایران به گونه‌ای دیگر است، سازمان بورس برای قیمت عرضه اولیه کف و سقف مشخصی تعیین می‌کند. به همین ترتیب پس از اتفاقاتی که در عرضه اولیه «برکت» رخ داد که سهم با 235 تومان عرضه شد و موجب اعتراض سهامداران شد، سازمان بورس از آنجا عرضه‌کنندگان را مجبور کرد که سهام شرکت خود را پایین‌تر از قیمتی که خودشان معتقد هستند و به نوعی ارزان‌تر عرضه کنند. از طرف دیگر برای تقاضاها سقف قرار داده شد تا عدالت بین همه افراد متقاضی سهام عرضه اولیه برقرار شود که به زعم کارشناسان این امر موجب افزایش فشار بر روی سامانه بوک بیلدینگ می‌شود زیرا به‌عنوان مثال تمام تقاضاها روی قیمت 500 تومان جمع می‌شود، تقسیم به نسبت می‌شود و سهم بعد از بازگشایی همیشه صف خرید است، زیرا فروشنده سهم اعتقاد ندارد که سهم 500 تومان می‌ارزد، اعتقاد دارد که سهم او هزار تومان می‌ارزد. بنابراین هیچ‌وقت در روزهای بعد از عرضه فروشنده‌ای در کار نیست. در نتیجه به یک تناقض برخورد کرده‌ که فروشنده مجبور است قیمت را ارزان بدهد.
خریداران نیز با علم به ارزان بودن قیمت سهم وارد گردونه سفارش‌گذاری می‌شوند و در نتیجه متقاضیان افزایش پیدا می‌کنند. از این رو عدالت یک تیغ دولبه شده است. طبق پرس و جوهای انجام شده در اسفند 97، حدود 300 هزار نفر در عرضه اولیه‌ای موفق به خرید یک عرضه اولیه شدند؛ در حالی که در صورت قطع نشدن سیستم یکی از کارگزاری‌ها حدود 4 میلیون نفر در آن عرضه شرکت می‌کردند.
یعنی ظرف یک سال و سه ماه تقاضا برای عرضه 12 برابر شد و 3 میلیون و 700 هزار نفر از مردم کد بورسی گرفتند. از همین رو مشکلاتی که در عرضه اولیه «وپویا» و احتمالا در عرضه‌های بعدی نیز با آن مواجه خواهیم بود، بحث فنی مدیریت فناوری است. در این میان شنیده‌ها حاکی از آن است، احتمالا مدیریت فناوری طی چند روز آینده این مساله را مرتفع خواهد کرد. در نگاه کلی در شرایط فعلی که چند میلیون کد جدید صادر شده و با توجه به جاماندگی سامانه‌های معاملاتی از توسعه و ارتقای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، قطعا بروز این رخدادها طی عرضه‌های اولیه دور از انتظار نخواهد بود. به عبارتی هسته معاملات بورس نمی‌تواند تقاضاها را مچ کند. زیرا تعداد معاملات با قیمت کم اما با تعداد بسیار زیاد است. از منظر فنی هسته معاملات به تعداد معاملات حساس است ولی به رقم آنها حساس نیست. اتفاقی که چهارشنبه افتاد این بود که سامانه فعلی بوک بیلدینگ که بورس و مدیریت فناوری طراح آن بوده، ظرفیت کمی دارد. زمانی که همه کارگزاری‌ها سفارش‌های خود را به این سامانه ارسال می‌کنند، این ظرفیت تعداد در دقیقه جوابگو نیست. اگر عرضه بعدی کمتر از 6 ساعت باشد، باز هم به همین مشکل برخورد خواهیم کرد. عرضه قبلی 5 ساعت بود و کارگزاران با حداقل 45 دقیقه کسری زمان مواجه شدند. به نظر می‌رسد لازم است زمان عرضه اولیه بعدی افزایش یابد. در حال حاضر سازمان بورس به یک تناقض برخورده است زیرا مشکلی که اکنون وجود دارد تقاضاهای فزاینده و ظرفیت پایین عرضه است. چه اتفاقی افتاده است؟ سامانه بوک بیلدینگ ظرفیت مشخصی دارد و دستور خریدها را صف کرده و یک صف طولانی چند میلیونی از سفارش تشکیل می‌دهد. کارگزاران همه سفارش‌ها را با سرعت در سامانه فرستاده، اما سامانه بوک بیلدینگ سفارش‌ها را یکی یکی با یک سرعت کند از سامانه برمی‌دارد. به گفته منابع آگاه پاسخ شرکت مدیریت فناوری در برابر مشکلات پیش آمده این است که ما تلاش می‌کنیم این وضعیت را بهبود دهیم. استقبالی که از عرضه اولیه‌ها شد، هیچ وقت ازسوی سازمان بورس پیش‌بینی نشده بود. زیرا در سال گذشته کل تقاضای یک کارگزاری به‌عنوان مثال 300هزار کد بود که این حجم با سیستم فعلی طی نیم ساعت انجام می‌شد و در آن زمان تایم عرضه اولیه 2 ساعت بود. اما در حال حاضر، حجم به قدری افزایش یافته که سیستم مدیریت فناوری نتوانسته است خودش را با تقاضاهای میلیونی ارتقا دهد.