بزرگنمايي:

پیام ویژه - شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
زینب اسماعیلی‌سیویری/ بدهی کره جنوبی به ایران پیش از یک سال است که به رسانه‌ها درز کرده؛ اما در روند بازپرداخت آن، هنوز گره‌گشایی نشده است. در بخش اول گفت‌وگو با رضا زبیب، دستیار وزیر خارجه در امور آسیای شرقی، به موضوع قرارداد همکاری 25‌ساله ایران و چین و همه ابهامات موجود در افکار عمومی درباره این توافق پرداختیم. در این بخش از گفت‌وگو به موضوع چگونگی بازپرداخت بدهی کره جنوبی به ایران پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
موضوع مطالبات ایران از کره جنوبی به یک مسئله حساس در افکار عمومی تبدیل شده است. همه می‌پرسند چرا بدهی کره به ما نباید پرداخت شود؟ ارقام مختلفی از 7 تا 9 میلیارد دلار درباره بدهی کره جنوبی به ایران مطرح شد. این ارقام را تأیید می‌کنید؟
کار ما در وزارت خارجه این نیست که درباره جزئیات تخصصی کار سازمان‌های دیگر نظر دهیم؛ بنابراین درباره این ارقام نظری ندارم. بانک مرکزی باید عدد و رقم بدهد؛ اما این اعداد را در رسانه‌ها و از زبان برخی چهره‌های باسابقه در روابط خوانده‌ام؛ پس احتمالا بیراه نباشد. البته اگر بخواهیم دقیق‌تر گفته باشیم، این ارقام مربوط به منابع ما در بانک‌های کره‌ای است؛ بنابراین از نظر فنی، بدهی تلقی نمی‌شود تا مثلا اصل آن محل اختلاف باشد.
می‌خواهم به کمی قبل برگردم. این میزان پولی که در کره جنوبی مانده، به کدام بازه زمانی برمی‌گردد؟ احتمالا قبل از تحریم‌ها و برداشتن معافیت‌های نفتی آمریکا بوده.
بله، همین‌طور است.
چرا قبل از اینکه معافیت‌ها برداشته شود، بدهی‌ها تسویه نشد؟ وزارت خارجه در این زمینه رایزنی کرده بود؟
وقتی موضوع مربوط به ارز می‌شود، وزارت خارجه متولی مستقیم مسئله نیست؛ بلکه این مسئولیت بانک مرکزی است؛ پس من مرجع صلاحیت‌داری برای ورود به جزئیات این مسائل نیستم؛ اما اگر بگویید تلاش شده است یا نه، عرض می‌کنم روابط خارجی به‌عنوان حوزه مسئولیت وزارت خارجه، عمدتا یک امر بین‌سازمانی است و وزارت خارجه به همه سازمان‌ها مشورت می‌دهد و کمک می‌کند. درباره این موضوع هم ما در کنار بانک مرکزی تلاش کردیم و پیگیری شد و هیئت‌هایی از وزارت خارجه و بانک مرکزی برای حل این مشکل به سئول سفر کردند یا از کره به ایران آمدند.
وقتی آمریکا معافیت‌های خرید نفت از ایران را تمدید می‌کرد، ‌احتمالش می‌رفت که در موعد بعدی، دیگر تمدید نکند؛ همچنان که در نهایت هم تمدید نکرد. در آن بازه زمانی همه پیش‌بینی‌ها این بود که وقتی تحریم‌ها کامل شود، جریان نقل‌و‌انتقال بانکی انجام نخواهد شد و همه‌چیز می‌تواند به حالت انقباضی برگردد. تا قبل از این اتفاق تلاش لازم انجام شد که این پو‌ل‌ها از کره جنوبی دریافت شود؟
وزارت خارجه و بانک مرکزی تلاش زیادی کردند؛ اما متأسفانه نتیجه مطلوب به دست نیامد. اگر بخواهیم وارد جزئیات شویم، باید بگویم که وقتی با مسئله‌ای مواجه هستید که طرف دوم آن خارجی است، بخشی از هر تحول و راه‌حل، به طرف مقابل بستگی دارد؛ پس نمی‌توان گفت که آیا وزارت خارجه یا بانک مرکزی تلاش کردند یا نکردند و اینکه چرا نتیجه مطلوب حاصل نشد؟ بله، حتما هر دو سازمان تلاش کردند؛ اما چرا حل نشد؟ چون یک طرف خارجی هم داریم که حل مشکل موکول به همکاری او هم هست.
طرف خارجی همکاری نکرد یا امیدوار بود که معافیت‌ها ادامه پیدا کند یا بتواند با آمریکا لابی کند و مجوز بگیرد؟
چند مسئله مطرح بود؛ اول اینکه پولی که آنجا داریم، مربوط به دوره‌ای است که حتی در چارچوب تحریم‌های غیرقانونی آمریکا هم این تجارت مجاز بوده است.
یعنی مشمول معافیت نفتی بوده؟
دقیقا؛ بنابراین دو طرف می‌گویند پولی که در دوره معافیت‌ها ذخیره شده، پول مجازی است و اصل بر این است که قانون عطف به‌ ماسبق نمی‌شود. البته ما معتقدیم اصولا تحریم آمریکایی غیرقانونی است؛ پس اینجا به‌طور طبیعی ما فکر می‌کنیم که بعد از لغو معافیت‌ها، نفت بیشتری به کره نفروشیم تا پولمان گیر نکند؛ اما تا قبل از آن مشکلی نباید باشد. دوم اینکه روابط بین دو کشور متوقف نبود و تجارت خیلی خوبی بین دو کشور وجود داشت. در دوره اخیر، حتی یک سال حجم روابط تجاری با کره به 18 میلیارد دلار هم رسید؛ بنابراین گزینه فکری دیگر این بود که پول و تجارت وجود دارد و نیازی نیست پول را خارج کنیم؛ چون برای تجارت لازم بود. سوم اینکه کسی نمی‌توانست با قاطعیت بگوید از فلان روز آمریکا از برجام خارج می‌شود یا معافیت‌ها را برمی‌دارد؛ چون قبل از آن هم ادعاهایی مطرح می‌شد؛ اما عملیاتی نمی‌شد. در‌عین‌حال کره‌ای‌ها همواره می‌گفتند موضوع را با آمریکا مطرح کرده‌اند و اطمینان گرفته‌اند که تمدید معافیت را از آمریکایی‌ها گرفته‌اند؛ اما در نهایت با وجود همه داده‌های منطقی، همه شرایط از تحریم غیرقانونی رژیم آمریکا تا همکاری‌نکردن نظام بانکی و سازمان‌های کره‌ای دست به دست هم دادند تا متأسفانه این مشکل ایجاد شد.
راه‌حل چیست؟
استدلال ما این است که اصولا هیچ تحریم مشروعی علیه ایران وجود ندارد؛ بنابراین کلا منطق تحریم آمریکایی را نمی‌پذیریم. اگر کره جنوبی یا کشور دیگری می‌خواهد مقررات آمریکا را رعایت کند، به ما ربطی ندارد؛ بنابراین نباید بر منافع ما تأثیر داشته باشد. ما آمادگی تجارت با کره را داریم. بنابراین به کره‌ای‌ها گفتیم از هر راه‌حلی استقبال می‌کنیم. دوم اینکه کره‌ای‌ها آذر‌ماه سال قبل فرستاده ویژه‌ای به ایران فرستادند که با من مذاکره کرد، سازمان‌های دیگر از جمله بانک مرکزی هم در مذاکرات مشارکت داشتند. چهار راه‌حل پیشنهاد دادند که ما گفتیم با همه موارد موافقیم. یکی این بود که از همین پول برای چیزی که آنها نامش را تجارت بشردوستانه می‌گذارند، برداشت کنیم. دوم اینکه بخشی از پول را به مکانیسم تجارت بشردوستانه سوئیس با ایران بفرستند. سوم اینکه بخشی از این پول جابه‌جا شود و بعد برای تجارت بشردوستانه استفاده شود و چهارم اینکه مکانیسمی مشابه مکانیسم تجارت بشردوستانه سوئیس در کره ایجاد کنند تا از طریق آن بتوانیم از این منابع مالی استفاده کنیم. ما گفتیم با همه راه‌حل‌ها موافقیم اما آنها را جایگزین هم نمی‌دانیم بلکه باید به‌صورت موازی جلو بروند. خودمان هم راه‌حل‌هایی به کره پیشنهاد کردیم. کر‌ه به ما می‌گوید برای دریافت مجوز این راه‌حل‌ها مکرر به آمریکایی‌ها مراجعه کرده‌اند اما پاسخی دریافت نکرده‌اند؛ بنابراین مشاهده می‌شود برخلاف اینکه آمریکا به دروغ می‌گوید دارو یا تجارت بشردوستانه با ایران تحریم نیست اما چنین اجازه‌ای را نمی‌دهند؛ کمااینکه کره می‌گوید آمریکا به ما اجازه نداده است. راه‌حلی که فعلا کره تلاش می‌کند از طریق آن با ایران تجارت بشردوستانه انجام دهد، مجوز عمومی خزانه‌داری آمریکا موسوم به مجوز شماره هشت یا به‌اصطلاح GL#8 است که انواع قید‌وبندها را دارد. در این چارچوب یک محموله کم‌ارزش هم در حد نمایش حسن‌نیت فرستادند اما ما معتقدیم با توجه به روابط دوستی دیرینه دو کشور و حجم پولی که در کره داریم، این راه‌حل و کاری که شده به‌هیچ‌وجه کفایت نمی‌کند و عملا اتفاق ملموس و برجسته‌ای در جهت حل مشکل نیفتاده است. معتقدیم حتی در شرایط تحریم‌های غیرقانونی آمریکا هم کره می‌تواند خیلی بهتر عمل کند تا تجارت بیشتری بین دو کشور انجام شود. راه‌حل‌های مشخصی هم به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به آنها داده‌ایم و انتظار داریم کره‌ای‌ها واکنش مؤثری نشان دهند. این یکی از دستور کارهای اصلی وزارت امور خارجه در حوزه شرق آسیاست که به‌صورت مستمر و حتی روزانه با کره‌ا‌ی‌ها و کشورهایی مثل سوئیس که علاقه‌مند به همکاری برای حل مشکل شده‌اند، پیگیری و تلاش می‌کنیم هر‌چه‌زودتر پول را آزاد کنیم، چون این پول متعلق به ملت ایران است و در این شرایط سخت اقتصادی ناشی از کرونا، مردم ما به آن نیاز دارند. امیدواریم مقامات کره‌ای این نکته را درک کنند؛ چون صرف‌نظر از ابعاد مالی و تجاری موضوع، از نظر سیاسی و اخلاقی موارد خاصی در روابط کشورها وجود دارد که هرگز فراموش نمی‌شود. چگونگی برخورد کره با این مشکل هم به‌دلیل شرایط خاص انسانی و اقتصادی که مردم ما در پی کرونا با آن روبه‌رو هستند، از جمله مواردی است که فراموش نخواهد شد.
چرا انتقال پول به سوئیس اجرائی نشد؟ سوئیس که تمایل دارد به این همکاری؟
کره‌ای‌ها می‌گویند آمریکا مجوز نداده است. این‌هم یکی دیگر از دروغ‌های بزرگ آمریکاست که ادعا می‌کند تجارت بشردوستانه مشکلی ندارد اما مجوز انتقال پول برای تجارت بشردوستانه به مکانیسم سوئیس را نمی‌دهند.
شما فقط به ارسال یک محموله از کره اشاره کردید. آیا این کار ادامه پیدا نکرد؟ چرا انتقال کالا با فاصله انجام می‌شود و از نوبت پیشین تاکنون، اقدام جدیدی نشده است.
درباره فاصله بین دو محموله باید بگویم که کره‌ای‌ها برای اینکه ریسکی متوجهشان نشود، فرایند بسیار سخت و پیچیده‌ای را برای تجارت تعریف کرده‌اند. همه‌چیز را با وسواس خسته‌کننده‌ای چک می‌کنند تا هیچ ریسکی از ناحیه تحریم‌های غیرقانونی آمریکا متوجه آنها نشود و طبعا این فرایند، دستیابی به نتیجه را طولانی می‌کند. کارشناسان بانکی ما معتقدند کره‌ای‌ها حتی فراتر از مقررات تحریمی اوفک برخورد می‌کنند که از این بابت بسیار ناخرسند و گلایه‌مند هستیم. به ما قول داده‌اند که می‌کوشند این پروسه را تسهیل کنند، ولی همچنان منتظر نتیجه عملی هستیم.
قرار است همه بدهی کره جنوبی به ایران با کالا پرداخت شود؟
پرداخت بدهی کره به ایران به قرار نیاز ندارد! یک امر طبیعی است که هر‌چه زودتر باید انجام شود؛ اما موضوع انتقال بخشی از این منابع به کانال سوئیس هم مطرح است. تأکید ما این است که بخشی از این منابع در کره می‌تواند به اینستکس هم ارسال شود.
کره‌ای‌ها در همکاری با همه کشورها این‌قدر سختگیر و بدون ریسک عمل می‌کنند یا رابطه با ایران برایشان اولویت ندارد؟
این رفتار، عملا ضد تجارت است؛ بنابراین غیر‌متداول است. می‌گویند شرکت‌ها و بانک‌هایمان از تحریم می‌ترسند. ما می‌گوییم اولا تحریم‌ها غیرقانونی است، دوم اینکه سختگیری کره حتی فراتر از تحریم غیر‌قانونی آمریکاست و ما این رفتار را از کره‌ای‌ها قبول نمی‌کنیم.
اما آنچه اکنون رخ داده، این است که کره‌ جنوبی حجم رابطه‌اش را به سمت صفر برده است؛ آیا در این صورت رابطه تجاری‌اش را با ایران از دست می‌دهد؟ صریح‌تر بپرسم، در دستگاه دیپلماسی گفته می‌شود ایران دوستان دوران سختش را از یاد نمی‌برد؛ خلاف این مضمون هم مصداق دارد؟ یعنی دوستانی که در روزهای سخت تحریم، تجارت با ایران را قطع کردند، از اولویت سیاست خارجی کنار گذاشته می‌شوند؟
مردم ایران دنبال روابط دوستانه با همه کشورها ازجمله کره‌ جنوبی هستند. روابط خارجی و برخورداری از خوش‌نامی، مانند آنچه کره‌ای‌ها در شش دهه گذشته در ایران به دست آورده‌اند نیز به‌نوبه خودش یک سرمایه است که ارزان به دست نمی‌آید؛ اما حفظ این سرمایه مستلزم اهتمام طرفین است. توضیح دادم که هیچ ملتی، شرایط خاص خودش و برخورد دیگران با این شرایط را فراموش نمی‌کند؛ اما اجازه بدهید پاسخ کامل این سؤال را در شرایط دیگری بدهم.
با برداشته‌شدن تحریم‌ها چطور؟ کره‌ جنوبی به‌راحتی می‌تواند به بازار ایران برگردد یا دستگاه دیپلماسی در این مورد ممکن است روال دیگری را پیش بگیرد؟
اصولا کار دستگاه دیپلماسی این است که روابط با سایر کشورها را برقرار، تسهیل و تقویت کند؛ اما اگر طرف مقابل شرایط خاصی را بر روابط تحمیل کند، طبعا نمی‌توانیم و اجازه نداریم آن را نادیده بگیریم یا فراموش کنیم. این درباره رابطه ما با کره‌ جنوبی نیز مصداق دارد. درعین‌حال باید توجه داشته باشید که سایر نهادهای حاکمیتی نظام نیز در روابط خارجی تأثیرگذارند؛ بنابراین باید ببینیم انتهای این فرایند چگونه شکل خواهد گرفت. بااین‌حال بدون تردید، سوابق موضوع در نتیجه نهایی تأثیری تعیین‌کننده دارد. همین الان هم ما از ناحیه مراجعی مانند مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت روابط با کره‌جنوبی تحت فشار شدید هستیم.
آذر 98، سفیر کره‌ جنوبی درباره موضوع بدهی‌ها، به وزارت خارجه فراخوانده شد. رایزنی، احضار یا نامه‌نگاری‌ای از این دست بوده که رسانه‌ای نشده باشد؟
اجازه بدهید وارد جزئیات نشویم؛ اما وقتی شرایط سخت می‌شود، دستگاه دیپلماسی ناچار است از همه ظرفیت‌ها برای حل مشکل استفاده کند. اصولا جنس کار سیاست خارجی و روابط خارجی اقتضا می‌کند ترجیحا ابعاد منفی و ناخوشایند کار به‌صورت غیرعلنی دنبال شود. البته در مواردی، فشار افکار عمومی موجب می‌شود خواسته یا ناخواسته، این‌گونه مسائل هم رسانه‌ای شود. مکاتبات و ملاقات پرشماری با مقامات کره در سئول و با سفارت این کشور در تهران داشتیم؛ حتی بین رؤسای جمهور دو کشور نامه مبادله شده است.
مبادله نامه در این سطح نشان‌دهنده اهمیت موضوع برای طرفین است؛ چه مسائلی در نامه مطرح شده و چه تأثیری داشته است؟
مسائل مربوط به پیامدهای اقتصادی کرونا و تأثیر تحریم‌های غیرقانونی بر مهار کرونا در این نامه مطرح شد؛ اما نکته اصلی، مشکل پول طرف ایرانی در کره بود که مطرح شد و طرف کره‌ای وعده داد از تاریخ مشخصی این مشکل برطرف شود. همان‌گونه که اشاره کردم، یک محموله کوچک دارو هم به ایران صادر کردند و برخی اقدامات بوروکراتیک هم در سئول انجام شده که معتقدند شرایط را بهتر می‌کند؛ اما همچنان منتظر نتیجه عملی و تحقق وعده‌ها هستیم. طبعا انتظارات پس از این نامه‌نگاری در سطح سران به‌شدت بالا رفته است، بنابراین امیدواریم دوستان کره‌ای توجه لازم را به این شرایط داشته باشند.
اگر این اقدامات به نتیجه مؤثری نرسد؟
بدون تردید ما ‌دنبال حل مسئله هستیم، بنابراین در هر مرحله‌ای، متناسب با شرایط آن اقدام می‌کنیم. همه سناریوها را مدنظر داریم. ملاحظه کردید که رئیس محترم بانک مرکزی اخیرا اظهار کرد اگر ناچار بشویم، از ابزارهای حقوقی هم برای حل مشکل استفاده می‌کنیم؛ چون معتقدیم هیچ دلیل قانونی‌ای برای منع دسترسی به منابع مشروع مردم ایران در سئول وجود ندارد و هر محکمه‌ای به سود ما رأی خواهد داد.
اخباری درباره اعزام نیرو به خلیج ‌فارس از سوی کره‌ جنوبی منتشر شد؛ توییت سخنگوی وزارت خارجه هم نشان می‌داد کره‌ای‌ها به نام تاریخی خلیج فارس متعرض شده‌اند. چرا کره باید این کارها را بکند؟
سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران این است که حضور نیروی بیگانه در منطقه کمکی به امنیت منطقه نمی‌کند، بلکه موجب بی‌ثباتی می‌شود. تجربه عینی ما این امر را ثابت کرده است. بی‌ثباتی کنونی در منطقه که هزینه هنگفتی بر ملت‌ها و دولت‌های منطقه تحمیل کرده، ناشی از حضور بیگانه و اشغال مستقیم دو کشور در منطقه و اشغال نیابتی یک کشور دیگر از سوی رژیم آمریکا از طریق سازمان‌های تروریستی است، به‌همین‌دلیل رفتار کره در اعزام نیرو هم برای ما قابل توجیه نیست. البته کره‌ای‌ها می‌گویند بحث اعزام نیرو به منطقه تنگه هرمز و خلیج ‌فارس مطرح نیست، بلکه صرفا مأموریت یگان دریایی این کشور در خلیج عدن توسعه پیدا کرده است. به‌هر‌حال هر کشوری چنین تصمیم حساسی می‌گیرد، نوعی از هزینه و ریسک را پذیرفته است.
درباره عنوان خلیج ‌فارس، اشاره شما درست است. بیانیه وزارت دفاع این کشور با نادیده‌گرفتن همه واقعیات تاریخی و جغرافیایی، از نام مجعول برای خلیج ‌فارس استفاده کرده بود که بلافاصله اعتراض کتبی انجام شد و سفیر این کشور در تهران هم برای ابلاغ اعتراض، به وزارت خارجه فراخوانده شد. مردم ما از این موضوع احساس توهین و دهن‌کجی کردند. حتی افکار عمومی در کره هم از کاربرد این واژه جعلی تعجب کرد. ما معتقدیم این رفتارها نه‌تنها مغایر واقعیات است، بلکه هیچ سنخیتی با چند دهه روابط دوستانه دو کشور هم ندارد.