بزرگنمايي:

پیام ویژه - جام جم /متن پیش رو در جام جم منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
دکتر محسن شادمهری دانشیار گروه فیزیک دانشگاه گلستان/ نامش «فسفین» است؛ مولکولی با ساختاری نسبتا ساده متشکل از سه اتم هیدروژن و یک اتم فسفر. خاستگاه این مولکول کم‌و‌بیش روی زمین شناخته شده است. فعالیت‌های زیستی یا برخی فعالیت‌های صنعتی بشر می‌تواند به تولید این مولکول منجر شود. تا امروز هیچ سازوکار شناخته‌شده دیگری برای تولید این مولکول کشف نشده است. همین واقعیت سبب شد که کشف فسفین در جو غلیظ و اسیدی سیاره «خواهرخوانده» زمین، یعنی زهره به‌سرعت در صدر خبرهای علمی جهان قرار بگیرد. اگر وجود فسفین نمی‌تواند خاستگاه غیرزیستی داشته باشد، آیا به این معناست که بشر برای نخستین بار نشانه‌ای از وجود حیات فرازمینی یافته است؟! آن هم در همسایگی‌اش، یعنی در سیاره زهره؟
اکنون معمای بزرگ، خاستگاه این مولکول است. در زمین حضور این مولکول نتیجه فرآیندهای زیستی است؛ در زهره چطور؟ این گروه از دانشمندان سناریوهای مختلفی را با توجه به دانش فعلی مورد بررسی قرار دادند. ازجمله فعالیت‌های جوی سیاره زهره یا فعالیت‌های اعماق این سیاره، نظیر آتشفشان‌ها. ولی هیچ‌یک از نظریه‌های ارائه‌شده نتوانست توجیه‌گر حضور مولکول فسفین باشد. این شد که در مقاله تحقیقاتی این گروه که در مجله نیچر منتشر شد، احتمال وجود گونه‌ای از حیات به عنوان خاستگاه مولکول فسفین مطرح شد.
البته باید توجه داشت گرچه این یافته حیرت‌انگیزی است، ولی نمی‌توان زود قضاوت کرد. هنوز اطلاعات دانشمندان در مورد جو، شیمی سیاره زهره و فعالیت‌های درونی‌اش چندان زیاد نیست. شاید فرآیند طبیعی ناشناخته‌ای عامل پیدایش مولکول فسفین باشد. به همین دلیل مطالعات گسترده بعدی می‌توانند بسیار تعیین‌کننده باشند. حدود 24 سال قبل هم در مریخ شواهدی به‌دست آمد که به عنوان فسیل گونه‌ای از حیات تعبیر شد. موجی از خبر و شگفتی ایجاد شد. اما تحقیقات سال‌های بعدتر نشان داد این عارضه پیدا شده صرفا نتیجه یک فرآیند طبیعی شیمیایی بوده است.
اما کشف فسفین در جو سیاره زهره، بدون تردید باعث می‌شود مأموریت‌های آینده فضایی برای مطالعه این سیاره بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. قرار است در سال 1405، روسیه فضاپیمای وِنِرا-دی را که شامل یک مدارگرد و یک سطح‌نشین است برای مطالعه سیاره زهره به فضا پرتاب کند. طی یک دهه آینده هم سازمان فضایی اروپا، فضاپیمایی تحت عنوان اینویژن (EnVision) را برای مطالعه زهره در نظر دارد. ناسا هم طرح دو فضاپیما را در دست بررسی دارد. به نظر می‌رسد با کشف مولکول فسفین در سیاره زهره، دوره نوینی برای مطالعه این سیاره در هم پیچیده در ابرهای اسیدی آغاز شده است. در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد تحولات شگرفی خواهیم بود.