بزرگنمايي:

پیام ویژه - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
‌در هفته‌های منتهی به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، سیر تحولات مربوط به مناقشه اسرائیل- فلسطین شدت گرفته است. «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری ایالات متحده که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود موفقیت قابل توجهی در حوزه سیاست خارجی نداشته، می‌خواهد با فشار بر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، آنها را تشویق به عادی‌سازی رابطه با اسرائیل کند -‌کاری که رؤسای‌ جمهور قبلی ایالات متحده موفق به انجام آن نشدند- تا شاید از این طریق بتواند برگ برنده‌ای در این حوزه در رقابت‌های انتخاباتی و مناظره‌ها در برابر «جو بایدن»، نامزد دموکرات‌ها داشته باشد. از طرف دیگر، «بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر اسرائیل نیز که نگران نتیجه انتخابات سوم نوامبر آمریکاست، می‌خواهد از حضور ترامپ در کاخ سفید برای تأمین خواسته‌های خود استفاده کند. نتانیاهو از یک سو در داخل اسرائیل به دلیل پرونده‌های فساد مالی و سوءمدیریت در بحران کرونا تحت فشار افکار عمومی قرار دارد و از سوی دیگر نگران آن است که در صورت پیروزی بایدن نتواند خواسته‌های خود را به راحتی مانند زمان حضور ترامپ در کاخ سفید اجرا کند و حمایت تندروهای اسرائیل را از دست بدهد.
‌بر همین اساس، ترامپ و نتانیاهو می‌خواهند طرح معامله قرن را که کاخ سفید در ابتدای سال 2020 ارائه کرد و با مخالفت شدید فلسطین و حامیانش روبه‌رو شد، پیش ببرند. عادی‌سازی رابطه اعراب و اسرائیل یکی از مهم‌ترین بخش‌های این طرح به شمار می‌آید و در ماه‌های گذشته واشنگتن مذاکراتی پنهانی با اعراب برای اجرای این خواسته خود داشته است.
‌در هفته‌های اخیر دو کشور امارات متحده و بحرین اعلام کرده بودند که با میانجیگری ایالات متحده رابطه خود با اسرائیل را عادی‌سازی خواهند کرد. مراسم امضای این توافق‌ها و روابط دیپلماتیک میان امارات و بحرین با اسرائیل سه‌شنبه با حضور بنیامین نتانیاهو و وزرای خارجه امارات و بحرین به میزبانی ترامپ در کاخ ‌سفید برگزار شد؛ اما تردیدی نیست که میهمانان و میزبان مراسم روز سه‌شنبه، سایه جو بایدن را هم بر این مراسم حس می‌کردند و این نگرانی نزد آنها وجود داشت که در صورت پیروزی بایدن، طرح معامله قرن، روند عادی‌سازی رابطه اعراب و اسرائیل و در مجموع مناقشه اسرائیل و فلسطین چه سرنوشتی پیدا می‌کند.
استقبال از عادی‌سازی
در روزهای اخیر چهره‌های شاخص حزب دموکرات با وجود انتقاد از سیاست الحاق کرانه باختری به خاک اسرائیل از سوی نتانیاهو، از عادی‌سازی رابطه کشورهای عربی با اسرائیل استقبال کرده‌اند. «جیک سالیوان»، مشاور عالی جو بایدن در حوزه سیاست خارجی هم عادی‌سازی رابطه امارات و بحرین با اسرائیل در ازای توقف الحاق کرانه باختری را «یک موفقیت مثبت برای سیاست خارجی رئیس‌جمهور آمریکا» دانست و گفت: «این توافق برای منطقه، اسرائیل و صلح، اتفاق خوبی است».
سالیوان که در دوره حضور «هیلاری کلینتون» در وزارت خارجه آمریکا مشاور ارشد او بود، تمام اعتبار این توافق را متعلق به ترامپ نمی‌داند و معتقد است که پایه و اساس چنین توافقی در دولت «باراک اوباما»، رئیس‌جمهوری سابق این کشور، گذاشته شده است؛ «ترامپ این توافق را به گونه‌ای تبلیغ می‌کند انگار با اتفاقی خارق‌العاده روبه‌رو هستیم. واقعیت این است که این توافق را باید دقیقا آنچه هست ببینیم نه بیشتر. مدتی طولانی است که ایالات متحده در تلاش بود تا رابطه اعراب و اسرائیل را بهبود ببخشد. قطعا آنچه سه‌شنبه در کاخ سفید رقم خورد، صرفا حاصل دیپلماسی دولت ترامپ نبود».
سالیوان درباره واکنش بایدن به این توافق هم می‌گوید: «بایدن قطعا از این توافق استقبال خواهد کرد. در سال‌های گذشته این راز آشکار شده بود که کشورهای عربی قصد بهبود رابطه خود با اسرائیل را دارند».
اجرای طرح الحاق کرانه باختری که با تأیید ضمنی دولت ترامپ همراه بود، به دلایل متعددی از سوی نخست‌وزیر اسرائیل متوقف شده که از جمله دلایل آن می‌توان به نگرانی نسبت به تأثیر منفی این اقدام بر رأی ترامپ در انتخابات نوامبر و نیز انتظار برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با امارات متحده عربی اشاره کرد. به نظر می‌رسد یکی دیگر از دلایل عقب‌نشینی نتانیاهو از طرح الحاق کرانه باختری که قرار بود در ماه جولای اجرا شود، مخالفت دولت احتمالی جو بایدن-کامالا هریس باشد. نه‌تنها بایدن بلکه بسیاری از هواداران اسرائیل در کنگره آمریکا با طرح الحاق مخالفت کرده‌اند و نخست‌وزیر اسرائیل هم با نیم‌نگاهی به نظرسنجی‌ها و پیشتازی بایدن، نمی‌خواهد از همان ابتدای روی‌کارآمدن احتمالی او، رابطه با کاخ‌ سفید را متشنج کند.
مطمئنا امارات متحده عربی امتیازاتی را در دولت ترامپ کسب می‌کند؛ زیرا به کاخ‌ سفید یک موفقیت بزرگ در سیاست خارجی در ماه‌های منتهی به انتخابات ارائه کرده است. با این حال اکثریت دموکرات‌های کنگره که با الحاق مخالفت می‌کردند هم همیشه خواستار عادی‌سازی رابطه اعراب با اسرائیل هستند و آنها نیز به طور کلی این اقدام را تحسین می‌کنند. علاوه بر این امارات که تا پیش از این به‌عنوان یکی از متحدان عربستان در جنگ یمن حضور داشت، می‌تواند نگاه منفی در کنگره آمریکا از جمله میان دموکرات‌ها نسبت به خود را اصلاح کند.
خاورمیانه‌ای متفاوت
در صورتی‌ که بایدن در انتخابات نوامبر امسال به پیروزی برسد و در ژانویه 2021 وارد کاخ ‌سفید شود، با خاورمیانه‌ای کاملا متفاوت با ژانویه 2017 روبه‌رو می‌شود که به همراه اوباما از آن خارج شده بود. در چهار سال گذشته فلسطینی‌ها در اعتراض به کنار گذاشته‌شدن راه‌حل دودولتی، به‌رسمیت‌شناختن اورشلیم به‌عنوان پایتخت اسرائیل و حمایت واشنگتن از شهرسازی‌ها، مذاکره با ایالات متحده و اسرائیل را بایکوت کرده‌اند.
با اینکه بایدن بارها تأکید کرده که به محض ورود به کاخ سفید می‌خواهد آسیب‌هایی را که ترامپ در حوزه‌های داخلی و خارجی وارد کرده، جبران کند، اما درباره مناقشه اسرائیل-فلسطین نباید چندان خوش‌بین به تغییرات اساسی باشیم.
فلسطینی‌ها شرق اورشلیم (بیت‌المقدس) را که اسرائیل در جریان جنگ سال 1967 آن را اشغال کرد، پایتخت خود می‌دانند. تا قبل از دولت ترامپ هم هیچ دولتی در واشنگتن حاضر نبود تا زمان توافق صلح نهایی، ادعای دو طرف در مورد این شهر را به رسمیت بشناسد؛ اما ترامپ، اورشلیم را به‌عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت و سفارت آمریکا را از تل‌آویو به این شهر منتقل کرد.
حمایت از کشور فلسطینی
با این حال، مشاوران بایدن می‌گویند که او سفارت ایالات متحده را به تل‌آویو بر‌نمی‌گرداند، ولی به احتمال زیاد یک کنسولگری در قدس شرقی بازگشایی کرده و به سفارت فلسطین در واشنگتن نیز دوباره اجازه فعالیت می‌دهد. جلب اعتماد فلسطینی‌ها چالشی اساسی برای بایدن خواهد بود. بنابراین تیم بایدن می‌خواهد در صورت پیروزی در انتخابات سیاست‌هایی دقیق و سنجیده با توجه به دهه‌ها چالش میان اسرائیل و فلسطین در پیش بگیرد.
«جرمی بن آمی»، رئیس یک سازمان حمایت از اسرائیل در واشنگتن و از مشاوران غیررسمی کمپین بایدن می‌گوید: «بایدن خلاف ترامپ از ایجاد کشور مستقل فلسطین در کنار اسرائیل حمایت می‌کند. با ورود بایدن به کاخ ‌سفید بدون تردید سیگنال‌هایی در همین زمینه ارسال خواهد شد».
‌بایدن همچنین وعده داده که می‌خواهد کمک‌های مالی ایالات متحده به فلسطینی‌ها را که ترامپ به بهانه «عدم همکاری فلسطینی‌ها برای دستیابی به صلح» قطع کرده است، مجددا از سر بگیرد؛ اما دست بایدن در این زمینه هم از سوی کنگره بسته است. براساس قانونی که در سال 2018 در کنگره تصویب شده، هرگونه کمک مالی ایالات متحده به برخی نهادهای فلسطینی تا زمانی که تشکیلات خودگردان به کمک مالی خود به فلسطینی‌های کشته‌شده در جریان حمله به اسرائیلی‌ها ادامه دهد، ممنوع است. بنابراین در صورت تمایل بایدن برای برقراری کمک‌های مالی، این کمک‌ها باید از کانال نهادهای وابسته به سازمان ملل که به مهاجران فلسطینی کمک می‌کنند، انجام شود.
‌اما‌واگرهای طرح الحاق
درباره طرح الحاق، احتمال اجرای آن و واکنش بایدن هم انتظار می‌رود این نامزد دموکرات‌ها به اندازه‌ای باهوش باشد که کمک‌های واشنگتن به اسرائیل را منوط به تغییر رفتار تل‌آویو در این مورد نکند. هر اقدامی که بایدن بخواهد در قبال اسرائیل انجام دهد ابتدا در داخل ایالات متحده واکنش‌هایی را بر‌می‌انگیزد. بنابراین هر اقدام یا موضع‌گیری بایدن علیه اسرائیل با واکنش منفی لابی اسرائیل و نیز بخشی از حزب دموکرات روبه‌رو می‌شود.
«خالد الگندی»، یکی از اعضای ارشد «انستیتوی خاورمیانه» می‌گوید: «فکر می‌کنم بهترین انتظاری که می‌توانیم از دولت بایدن داشته باشیم جبران خرابکاری‌های دولت ترامپ و اضافه‌نکردن چالشی تازه به این مناقشه است. بایدن باید فضایی در اختیار فلسطینی‌ها قرار دهد تا به وضعیت خود نظم دهند. بنابراین انتظار ندارم بایدن در ابتدای روی‌کار‌آمدن خود ابتکاری جسورانه برای مناقشه اسرائیل و فلسطین داشته باشد. به گفته مشاورانش، او در ابتدای کار چالش‌های مهم‌تری پیش‌رو دارد و فضا برای مذاکرات جدید چندان مهیا نیست. نتانیاهو در این چهار سال بدون اینکه امتیازی به ترامپ بدهد، به خواسته‌های خود رسیده و انگیزه چندانی برای مذاکره ندارد. فلسطینی‌ها هم با تجربه‌ای که در دولت ترامپ کسب کردند، درباره بی‌طرف‌بودن ایالات متحده در میانجیگری میان اسرائیل و فلسطین تردیدهایی جدی دارند. آنها هم به زمان نیاز دارند و امیدوارند پیروزی احتمالی بایدن، رابطه تیره واشنگتن و تشکیلات خودگردان را تیره‌تر از امروز نکند».