بزرگنمايي:

پیام ویژه - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در اخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
روح‌اله نخعی/ مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا روز گذشته اولین تماس را با همتای اسرائیلی خود گرفت. جیک سالیوان که البته خود از جمله مذاکره‌کنندگان با ایران در جریان مذاکرات هسته‌ای بوده است، در سمت جدید خود و در این اولین تماس با مر بن شبات در میان موضوعات مختلف، درباره ایران صحبت کرده‌اند. تصمیمات احتمالی جو بایدن درباره ایران و توافق هسته‌ای با تهران، مسئله‌ای است که در روزهای اخیر موضوع صحبت مقامات اسرائیلی بوده است. این مقامات مکرر تأکید کرده‌اند که با وعده بایدن، یعنی بازگشت به برجام و تعامل دیپلماتیک با ایران مخالف هستند.
این تماس از سوی سالیوان، البته طبق گزارش‌ها بیش از هر چیز بخشی از روند تماس‌های سالیوان برای بازکردن سر صحبت و برقراری اولین ارتباط‌ها با متحدان و دوستان ایالات متحده بوده است. تیم بایدن طبق خواست اکید شخص رئیس‌جمهور، در دوران انتقالی از هر‌گونه تماس با دول خارجی خودداری کرده بودند. در همان دوران انتقالی برخی رسانه‌های اسرائیلی، ادعایی مبنی‌بر تماس بین تیم انتقالی بایدن و دولت ایران منتشر کردند، اما ضمن تکذیب خبر از‌سوی دو طرف، بر همین نکته نیز تأکید شد که تیم انتقالی با هیچ دولت و مقام خارجی تماس ندارد. سالیوان پیش از تماس دیروز و در روزهای پس از آغاز دولت بایدن با همتایان خود در بریتانیا، فرانسه و آلمان یا همان تروئیکای اروپایی و نیز در ژاپن و کره جنوبی تماس داشته است و البته در همه این تماس‌ها، مسئله ایران نیز از‌جمله مسائل پیش‌روی دو طرف بوده است. آکسیوس می‌نویسد، در این تماس علاوه‌بر مسئله ایران، فرایند عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی خاورمیانه که در هفته‌های پایانی دولت ترامپ پیگیری می‌شد نیز از موضوعات گفت‌وگو بوده‌اند. اطلاعات منتشر‌شده از محتوای تماس البته به نقل از مقامات اسرائیلی است و کاخ سفید درباره این تماس حرفی نزده است.
بازگشت بایدن، بازگشت اصطکاک بین واشنگتن و اسرائیل؟
اما می‌توان احتمال داد این اولین تماس که برای آشنایی و شروع مباحث انجام‌شده، از کم‌تنش‌ترین مکالمات واشنگتن با اسرائیل درباره ایران باشد. اسرائیلی‌ها و مشخصا نخست‌وزیر فعلی‌اش، بنیامین نتانیاهو، با آنچه بایدن و اعضای تیمش قبل و بعد از انتخابات و پس از ورود به دولت درباره ایران و توافق هسته‌ای مطرح کرده‌اند، مخالف هستند؛ چنانکه سال 2015، وقتی رئیس سابق جو بایدن، باراک اوباما، در حال پیگیری این مذاکرات بود، مخالف بودند. تنش‌ها بر سر ایران و البته مسائل دیگر، بین اوباما و نتانیاهو به حدی رسیده بود که برخی دولت اوباما را عامل بیشترین فاصله در تاریخ اسرائیل، بین واشنگتن و دولت اسرائیل خواندند. اختلاف‌نظر نتانیاهو با اوباما به حدی رسید که او به‌عنوان نخست‌وزیر خارجی، بدون هماهنگی با دولت اوباما و به دعوت جان بینر، رئیس ‌جمهوری‌خواه وقت مجلس نمایندگان ایالات متحده، راهی واشنگتن شد تا علیه سیاست‌ها و برنامه‌های دولت اوباما سخنرانی کند. این اقدام البته نارضایتی جدی دموکرات‌ها را هم از جمهوری‌خواهان و هم از نتانیاهو به‌همراه داشت. این البته تنها اقدام نتانیاهو علیه اوباما نبود. او در اقدامی بی‌سابقه، در سال 2012 و در بحبوحه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، رسما از رقیب رئیس‌جمهور مستقر آمریکا، یعنی میت رامنی جمهوری‌خواه حمایت کرد، در قماری که البته با پیروزی اوباما به زیان نتانیاهو منجر شد و چالش بین دو طرف را تشدید کرد.
فاصله‌های برجامی سلف بایدن با نتانیاهو
البته در نتیجه همین فاصله، این تنها نتانیاهو هم نبود که علیه اوباما حرکت می‌کرد. معروف است که روشن‌بودن یک میکروفون در جلسه‌ای چندجانبه باعث ضبط مکالمه‌ای نه‌چندان دیپلماتیک بین اوباما و نیکولا سارکوزی، رئیس‌جمهور وقت فرانسه، در سال 2011 شد و جنجال آفرید. در این مکالمه سارکوزی به اوباما شکایت می‌کند که «تحمل نتانیاهو» را ندارد؛ چراکه او «دروغگوست». اوباما در پاسخ به سارکوزی می‌گوید که وضع او بدتر است: «تو از دستش خسته شدی، اما من مجبورم از تو هم بیشتر با او سروکار داشته باشم». چند سال بعد و در اوج مذاکرات هسته‌ای که با فشارهای اسرائیل علیه ایران نیز همراه بود، پیام دیگری از اوباما نتانیاهو را ناراضی کرد. تهدیدهای ضمنی مکرر اسرائیل به اقدام نظامی علیه ایران و برنامه هسته‌ای‌اش سرانجام با ارسال پیامی به نتانیاهو از‌سوی اوباما منجر شد که صراحتا به او می‌گفت در صورت چنین اقدامی منتظر حمایت و همراهی آمریکا نباشد. اقدام نتانیاهو در سفر به آمریکا برخلاف پروتکل‌ها و بدون تعامل با دولت نیز بی‌پیامد نبود. از طرفی در این سفر، اوباما حاضر به دیدار با نتانیاهو نشد. اما در همین ایام این اتفاق، این سفر یکی از دلایل یک تصمیم مهم در جریان مذاکرات هسته‌ای با ایران شد که بعدها از‌سوی شرکت‌کنندگان آمریکایی مذاکره شامل وندی شرمن نقل شد. طبق این روایت، آمریکا بعد از جلسات مذاکره، گزارش روتین در این زمینه را به اسرائیل و به برخی دول عربی می‌داده است. اما این رفتارهای نتانیاهو در تقابل با اوباما از سویی و درز جزئیات محرمانه مطرح‌شده با اسرائیل در رسانه‌ها از سوی دیگر باعث شد دولت آمریکا از این رویه دست بردارد و گزارش‌های این‌چنین به اسرائیل متوقف شود. البته در فضای رسمی این‌طور وانمود شد که اوج‌گیری مذاکرات در گام‌های پایانی فرصت تنظیم و ارائه چنین گزارش‌هایی را از تیم مذاکره‌کننده آمریکا گرفته است. حال معاون ‌اول همان دولت در وضعیتی سر کار می‌آید که البته لااقل فعلا به تلخی دوران اوباما نیست،‌ اما شروع خوبی هم ندارد. نتانیاهو البته ‌مانند سال 2012 تمام‌قد پشت رقیب بایدن نایستاد و البته بایدن رئیس‌جمهور مستقر هم نبود‌ اما علاوه‌بر تعاملات گسترده‌ای که او با ترامپ داشت و اقدامات بسیاری که در چهار سال گذشته برخلاف ترجیحات دموکرات‌ها پیش برد، فضای تبلیغاتی اسرائیل را در اختیار تیم ترامپ قرار داد. چند ماه پیش و در میانه تبلیغات انتخاباتی، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در اقدامی که البته خلاف قوانین کشورش نیز بود، در میانه یک سفر رسمی به قلمرو کابینه نتانیاهو در اسرائیل، یک پیام ویدئویی تبلیغاتی برای دونالد ترامپ ضبط و پخش کرد. این اقدام اعتراض شدید دموکرات‌ها را به‌همراه داشت.
حامیِ همواره
هیچ‌کدام از اینها البته به‌منزله تقابل به‌معنای واقعی آن بین آمریکا و اسرائیل نیست. در‌واقع در همان دوران اوباما نیز آمریکا همچنان بزرگ‌ترین حامی اسرائیل با کمک‌های سنگین مالی و نظامی بود و بایدن نیز مثل اکثریت قاطع سیاست‌مداران آمریکا، «دوست اسرائیل» است. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه پیشنهادی بایدن نیز در جلسه استماع برای رأی اعتمادش گفت دولت جدید پیش از هر تصمیمی در قبال ایران با اسرائیل و کشورهای عربی خلیج‌فارس مشورت می‌کند. اما در بستر سیاسی بین دو طرف و نسبت به دوران دیگران، اوباما اصطکاک‌های این‌چنینی را بر سر چند مسئله ازجمله ایران با نتانیاهو داشت و حالا نیز رویکردهایی که بایدن به کاخ سفید آورده است، در ادامه رویکرد اوباما و برخلاف خواسته‌های اسرائیلی‌ها به نظر می‌رسند.
یوسی کوهن به واشنگتن می‌رود
اما به‌هر‌حال اسرائیل از دوستی موجود با آمریکا استفاده می‌کند تا همه تلاش‌های ممکن را پی بگیرد و بر روند تصمیم‌گیری کاخ سفید جدید در قبال ایران تأثیر بگذارد. در همین رابطه و علاوه‌بر موضع‌گیری‌های این چند هفته و این تماس اخیر، رسانه‌های اسرائیلی اعلام کردند‌ رئیس سازمان اطلاعات و عملیات ویژه اسرائیل یا همان موساد، به‌زودی راهی واشنگتن خواهد شد تا درباره ایران و برجام با مقامات دولت بایدن گفت‌وگو کند. به گزارش ایلنا، شبکه 12 تلویزیون اسرائیل اعلام کرد که کوهن ماه آینده میلادی عازم این سفر خواهد شد. او نخستین مقام اسرائیلی خواهد بود که با بایدن دیدار می‌کند. در این سفر او احتمالا با رئیس سازمان سیا نیز دیدار خواهد داشت اما بخش کنایه‌آمیز ماجرا این است که گزینه بایدن برای ریاست سیا نیز از پیشگامان گفت‌وگو با ایران و حامیان توافق هسته‌ای است. ویلیام برنز، آن‌چنان نقش پررنگی در مذاکرات با ایران داشت که به خواست اوباما، رئیس‌جمهور وقت و جان کری وزیر خارجه وقت، دو بار بازنشستگی خود را از وزارت خارجه به تأخیر انداخت و بعدتر در دوران ترامپ، تندترین نقدها را به رویکرد سیاست خارجی ترامپ داشت، یعنی رویکردی که با استقبال و حمایت و استفاده نتانیاهو همراه بود.
ابراز نگرانی سفیر سابق
اما به‌عنوان نشانه دیگری بر اینکه به‌هر‌حال موضع اسرائیل همواره در واشنگتن گوش‌های شنوا و حامیان مهمی خواهد داشت، یک دیپلمات سابق آمریکایی نیز در راستای مواضع اسرائیل موضع گرفت. سفیر پیشین آمریکا در اسرائیل ابراز نگرانی کرد که هرگونه تلاش رئیس‌جمهور جدید آمریکا برای بهبود روابط با ایران توافقات عادی‌سازی اخیر میان اسرائیل و اعراب را به خطر می‌اندازد. طبق گزارش ایسنا، دیوید فریدمن در گفت‌وگو با روزنامه اسرائیل هیوم مدعی شد که توافق‌های امضاشده اخیر اسرائیل با امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش از اهمیت بسیار بالایی برای ثبات منطقه برخوردارند. او در ادامه گفت که این توافقات توانایی تغییر خاورمیانه در 10 سال آینده را دارد. فریدمن همچنین خواسته ایران برای بیرون‌راندن آمریکا از منطقه را خطرناک توصیف کرد و گفت اگر ایالات متحده بار دیگر ایران را تقویت کند، در وضعیتی نخواهد بود که بتواند به این توافق‌ها ادامه دهد، زیرا اعتبار خود را از دست خواهد داد. او تأکید کرد بر این باور است که این مسئله منجر به برخورد میان تمامی طرف‌ها خواهد شد. این دیپلمات پیشین آمریکایی در ادامه بر لزوم باقی‌ماندن تحریم‌ها علیه ایران تأکید کرد و هشدار داد که هرگونه تلاش جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، برای برداشتن این تحریم‌ها و بهبود روابط با تهران، توافقات عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و اعراب را که به‌تازگی به دست آمده است، به خطر می‌اندازد.
ابراز نگرانی فریدمن البته از یک زاویه قابل درک است. بخش مهمی از آنچه منجر به شکل‌گیری روند عادی‌سازی روابط شد، به «فشار حداکثری» و همه‌جانبه دولت ترامپ به ایران از یک طرف، چک سفید دولت او به اسرائیل علیه ایران از طرف دیگر و استفاده کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از فرصت تقابل جدی واشنگتن با تهران، برای پیداکردن دست بالا در تقابل با ایران بود. چرخش دولت بایدن به سمت دیپلماسی با ایران می‌تواند از سویی گستره گزینه‌های اسرائیل علیه ایران را کمتر کند، فشار واشنگتن به تهران را کاهش دهد و سایه این فشار را از سر اقدامات ضدایرانی در منطقه بردارد و البته انگیزه متحدان عرب آمریکا در منطقه برای تقابل با ایران را کاهش دهد. حتی ممکن است این روند منجر به چرخشی به سمت بهبود روابط بین ایران و لااقل برخی دولت‌های منطقه نیز بشود. در‌صورتی‌که چنین سناریویی به وقوع بپیوندد، مشخصا بخشی از مواضع مشترک اسرائیل و کشورهای عربی که در تقابل با ایران تعریف می‌شده، تخریب خواهد شد.
در همین رابطه، توجه به این خبر نیز خالی از لطف نیست. سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در دولت جدید گفت آمریکا با دوستان و شرکای خود برای مقابله با آنچه نفوذ مخرب ایران می‌خواند، همکاری خواهد کرد. به گزارش ایسنا، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در گفت‌وگو با شبکه الجزیره گفت: «تهدیدهای ایران را نمی‌پذیریم و رفتارهای این کشور را به‌شدت محکوم می‌کنیم».