پیام ویژه - علت افت‌های شدید شاخص طی 15 سال اخیر هر سه به‌خاطر افت قیمت نفت و فلزات و عدم همراهی قیمت ارز برای تخفیف اثرات این افت‌ها در اقتصاد بوده است، اصلاحی که این روز‌ها در بازار سرمایه در حال رخ دادن هست تطابقی با واقعیت تاریخی خود ندارد.
به گزارش سرویس اقتصادی جام نیـوز ، سعید درخشانی -از سال 1385 شمسی و با تغییرات جدید مدیریتی و افزایش سرعت خصوصی‌سازی صنایع و شرکت‌های بزرگ دولتی، به مرور وزن شرکت‌های کامودیتی (کالا) محور در بازار سرمایه بیشتر شد؛ روندی که از اواخر سال 85 و با خصوصی‌سازی فولاد مبارکه و ملی مس شروع شد، آرایش شرکت‌های موجود در بازار را نسبت به قبل از سال 85 به کلی تغییر داده و وزن شرکت‌های کالا محور را به طرز محسوسی بالا برده است به‌طوری‌که در بین 30 شرکت بزرگ بازار که ارزش بازار حدودا 750 هزار میلیارد تومانی دارند.
فقط 4 شرکت بانک ملت و مپنا و مخابرات و همراه اول در صنایعی به جز صنایع کالا محور فعالیت دارند و مجموع ارزش بازار آن‌ها حدود 100 هزار میلیارد تومان و کمتر از 14 درصد از مجموع 30 شرکت بزرگ است. در حال حاضر ارزش بازار شرکت‌های موجود در کل بازار‌های بورس و فرابورس حدود 1350 هزار میلیارد تومان است که سهم صنایع کالا محور حدود 900 هزار میلیارد تومان است که دقیقا دو سوم (66 درصد) از وزن کلی بازار را تشکیل می‌دهد.
با توجه به واقعیت فوق تحلیل بازار‌های کالایی اعم از نفت و فلزات و بازار جهانی از اهمیت ویژه‌ای در تحلیل و شناخت کلی بازار بورس تهران برخوردار است. در این مقاله می‌خواهیم بدانیم که آیا از اساس این فرضیه درست است یا نه و به خاطر همین رفتار شاخص بعد از سال 84 را مورد بررسی قرار داده و تلاش شد تا رابطه آن با قیمت نفت بررسی شود.
ریزش 40 درصدی بورس در سال 87
شاخص بورس در انتهای سال 85 در حوالی 9400 قرار داشت که خصوصی‌سازی بزرگ شروع شد، بازار سرمایه از آن تاریخ سه نزول یا اصلاح عمده در قیمت‌ها را شاهد بوده است. اولین افت جدی بازار در تیر ماه سال 1387 رخ داد، شاخص بورس از یک قدمی 13 هزار واحدی ناگهان تغییر مسیر داد و به سرعت طی حدود 9 ماه تا حوالی 8 هزار واحد اصلاح کرد.
اصلاحی نزدیک به 40 درصدی در شاخص، این تاریخ شمسی مقارن با سال 2008 میلادی است که برابر با بحران مالی سال 2008 جهانی است که از بازار مسکن آمریکا شروع شد و دامنه به سرعت به بانک‌های بزرگی همچون لمن برادرز و مریل لینچ و واشنگتن میوچیال رسید و شوک اقتصادی بزرگی به بازار‌های مالی دنیا وارد کرد.
آن چیزی که بر بورس تهران تاثیر گذاشت عواقب این بحران به‌دلیل افت شدید قیمت نفت و فلزات بود؛ به‌طوری‌که قیمت نفت از 140 دلار در هر بشکه طی چند ماه به کمتر از 30 دلار در بشکه رسید یا قیمت فلز مس از 8600 دلار بر هر تن به کمتر از 3 هزار دلار رسید، قیمت شمش فولادی نیز از بالای هزار دلار در هر تن به 200 دلار رسید. نتیجه این افت کاهش سودآوری شرکت‌های تولیدکننده فولاد و مس و روی و شرکت‌های فعال در بازار نفت و مشتقات نفتی و در نتیجه کاهش عمومی سطح قیمت‌ها بود به‌طور مثال قیمت هر سهم فولاد مبارکه حدود 70 درصد اصلاح شد.
بعد از سال 2008 و اقدامات دولت‌های مختلف در مهار بحران و بازگشت ثبات نسبی به بازار‌ها دوباره قیمت‌های جهانی رشد کرد و بازار تهران در مدار رشد قرار گرفت؛ رشدی که به‌صورت پیوسته تا سال 92 ادامه یافت؛ رشد قیمت ارز از سال 91 باعث تشدید رشد بازار سهام تهران شده و شاخص بورس تا 89 هزار واحد بالا آمد.
علت ریزش سهام در سال 92
دومین افت بزرگ بورس تهران در 16 آذر سال 92 و در یک قدمی 90 هزار واحدی شروع شد و شاخص تا سطح 61 هزار واحد اصلاح شد؛ اصلاحی حدود 32 درصدی در شاخص، اما علت این افت چه بود؟ اگر نمودار قیمت نفت را داشته باشید متوجه یک افت سنگین دیگر در قیمت نفت در این سال خواهید شد؛ همان‌طور که قبلا اشاره شد.
بعد از بحران مالی سال 1387 شمسی بازار‌ها با کمک دولت‌ها روند صعودی به خود گرفتند که تا 5 سال بعد ادامه یافت؛ اما در سال 92 دوباره با کاهش عمومی سطح قیمت‌های نفت و فلزات در بازار‌های جهانی مواجه شدیم. قیمت نفت که دوباره به بالای 100 دلار رسیده بود و با کاهشی 75 درصدی به 26 دلار در هر بشکه رسید.
قیمت مس که بالای 10 هزار دلار بود به 4300 دلار رسید. قیمت‌های شمش فولاد و روی و... هم افت سنگینی را تجربه کردند تا دوباره بهانه کاهش قیمت‌ها را در بازار سرمایه فراهم آورند، در هر دو بحران بازار‌های جهانی، نرخ ارز در ایران ثابت ماند و تغییری نکرد. افت بازار دو سال به طول کشید و سپس دوباره با افزایش قیمت‌های جهانی نفت و فلزات دوباره رونق در بازار سرمایه حاکم شد تا با شوک ارزی سال 96 و 97 این روند شدت گرفت، ولی در مهر سال 97 دوباره ورق برگشت و شاخص بورس سومین اصلاح بزرگ خود را شاهد بود، شاخص از حوالی 196 هزار واحد به حدود 154 هزار واحد رسید؛ افتی در حدود 22 درصد که خاطره بدی برای سهامداران در سال گذشته رقم زد.
ریشه‌یابی سومین افت بزرگ شاخص
آیا بازهم ردپای نفت در میان است؟ بله کاملا درست است. در این مورد قیمت نفت که تا 77 دلار در هر بشکه پیش رفته بود به سطح 42 دلار در هر بشکه رسید، نرخ ارز صنایع و شرکت‌ها عمدتا در سامانه نیما ثابت ماند (حوالی 7500 تومان). البته اصلاح قیمت نفت 4 ماه بیشتر طول نکشید و با برگشت قیمت نفت شاخص بورس نیز بعد از 4 ماه استراحت و اصلاح قیمتی دوباره مسیر صعودی در پیش گرفت تا به امروز.
برای ساده‌سازی و نتیجه‌گیری بهتر نمودار رابطه نفت و شاخص نیز در ادامه آورده شده است، ولی باید توجه داشت که روند قیمتی خود نفت باید با نرخ روز ارز ارزش‌گذاری شود، مثلا در سال 85 قیمت نفت حدودا 60 دلار و خود دلار نیز 8600 ریال بوده که نرخ هر بشکه نفت حدود 516 هزار ریال بود، نرخ امروز دلار حدود 11 هزار و 400 و هر بشکه نفت نیز 58 دلار است که نرخ هر بشکه نفت 6 میلیون و 612 هزار ریال خواهد بود.
حال اگر تغییرات قیمت هر بشکه نفت به‌صورت ریالی را در کنار شاخص بورس تهران قرار بدهیم رابطه معناداری بین آن‌ها خواهیم یافت، نمودار شکل زیر:
با تطبیق این دو شاخص می‌توان نتیجه‌گیری کرد که علت افت‌های شدید شاخص طی 15 سال اخیر هر سه به‌خاطر افت قیمت نفت و فلزات و عدم همراهی قیمت ارز برای تخفیف اثرات این افت‌ها در اقتصاد بوده است، اصلاحی که این روز‌ها در بازار سرمایه در حال رخ دادن هست تطابقی با واقعیت تاریخی خود ندارد، زیرا قیمت نفت و فلزات در قیمت‌های پایین به سر می‌برند و اصلاح و ریزشی در قیمت جهانی نفت طی هفته‌های اخیر نداشته‌ایم، در بسیاری از موارد قیمت‌های انواع کامودیتی‌ها نزدیک به قیمت‌های تمام شده معادن و تولیدکنندگان (حتی در بخش نفت هم تولید نفت آمریکا از محل نفت شِیل در حوالی قیمت تمام شده است) بنابراین احتمالا افت فعلی بازار در اثر هیجانات منفی و کاذب بوده که به‌نظر می‌رسد تداومی نخواهد داشت و بازار سرمایه بعد از فروکش کردن این هیجانات به مسیر صعودی خود ادامه خواهد داد.
دنیای اقتصاد
2025