چاپ

پیام ویژه - شرق / « در سوریه صلح می‌شود؟ » عنوان سرمقاله روزنامه شرق به قلم فریدون مجلسی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
پس از بیش از پنج سال جنگ داخلی ویرانگر در سوریه، سرانجام مذاکرات دولت و گروه‌هایی از مخالفان در ژنو و زیر نظر سازمان ملل آغاز شده و در چند روز گذشته، طرف‌های درگیر، در کنار یکدیگر نشستند. ایران، ترکیه و روسیه که سه سال پیش مقدمات این روند را به ‌امید سازشی صلح‌آمیز در آستانه قزاقستان فراهم کردند، در کنار این کنفرانس، احتمالا برای میانجیگری و چانه‌زنی حضور دارند. این نشست‌ها در بیش از سه سال گذشته بارها آغاز شده، اما بی‌نتیجه مانده است. مخالفانی که با آن موج بهار عربی، به‌ خودشان امید بسیار داشتند، به‌ گمان اینکه به ‌امتیازات بیشتری دست یابند، در پی پیروزی‌های بیشتر بودند و جلسه‌ها را به‌ بهانه‌های مختلف برهم می‌زدند و با رنجش می‌رفتند. سپس فرقه‌های سلفی و داعشی جریان مخالفان را مصادره کردند و بخش‌هایی از کشور را گرفتند.
اکنون ماجرای تعدی ترکیه به‌ بهانه ایجاد نوار امن برای دور نگه‌داشتن کُردان سوریه از جریانات کردی ترکیه و برنامه اسکان میلیون‌ها مهاجر سوری در نواری از کشور خودشان و باتوجه به ‌اعلام بیرون‌رفتن آمریکا هم‌زمان با عملیات قتل رهبر داعش شرایطی را برای مذاکره جدی‌تر میان مخالفان و موافقان فراهم آورده است. اکنون نکته‌ای که ظاهرا دو طرف در آن توافق دارند، این است که در این مذاکرات افراطیون سلفی هیچ سهمی نخواهند داشت بلکه در تقابل با آن قرار دارند. در میان گروه‌هایی که در مذاکرات شرکت دارند، از کردها که آسیبی جدی از توحش داعشی دیدند و سهمی عمده در شکست آن داشتند، نامی به ‌میان نیامده است. اینان که در آغاز از ترس جنایات داعش به ‌دولت مرکزی پناه آوردند، در جنگ برای تقابل با داعش از سوی آمریکایی‌ها تجهیز شدند و تعلیمات دیدند و با برخی از نیروهای مخالف همکاری داشتند و با اعلام ناگهانی خروج آمریکا و تنهاماندن در دفاع در مقابل تعدیات خون‌بار ترکیه، بار دیگر به‌ دولت مرکزی رو کرده‌اند. احتمالا به ‌همین دلیل نمایندگان دولت سوریه در غیاب وزیر خارجه آن کشور، کردها را هم نمایندگی می‌کنند. سوریه تنوع قومی دارد. با اکثریتی عرب، عمدتا سنی و بیشتر قبایلی و جمع بزرگی علوی با خصوصیات مدنی‌تر، گروهی شیعه، با اقلیت قابل‌توجهی کرد سنی و ایزدی و دروزی و اقلیتی مسیحی شامل اعراب، آسوری‌ها، ارمنی‌ها و آرامی‌هایی که بازماندگان ساکنان اولیه سوریه هستند. زمانی اقلیت‌ها برای دفاع از موجودیت و حقوق خود صحبت از کانتونیزه کردن کشور می‌کردند؛ مانند سوئیس با کانتون‌های فرانسوی‌زبان، آلمانی‌زبان، ایتالیایی‌زبان و رومن‌زبان. زمانی سخن از ائتلافی طوایفی می‌کردند. اکنون که این کنفرانس ادامه دارد، تجربه ائتلاف طوایفی در عراق و لبنان با چالش‌هایی مهم مواجه شده است که قطعا بر کنفرانس ژنو تأثیر خواهد گذاشت. در این میان ایران و ترکیه برای خودشان نقش و منافعی منطقه‌ای قائل‌اند و روسیه به ‌منافع دیرپای خود در پایگاه لاذقیه می‌اندیشد و آمریکایی‌ها هم که جای پایی پیدا کرده‌اند.
دخالت مستقیم روسیه و همچنین آمریکا که نگران انگ عهد‌شکنی نسبت به ‌کردهاست، عجالتا ترکیه را از پیشروی بیشتر در خاک سوریه بازداشته است. در چنین شرایطی که تحولات لحظه‌ای در سوریه ادامه دارد، مشکل می‌توان حدس زد که گروه‌های شرکت‌کننده در کنفرانس ژنو خودشان هم دقیقا برنامه‌های از پیش اندیشیده‌ای داشته باشند، یا توانسته باشند خواسته‌ها و برنامه‌های خودشان را با تحولات روز تطبیق دهند. اما با توجه به ‌منافع استراتژیک هریک از طرف‌های دخیل می‌توان سناریوی قابل طرحی را مطرح کرد:
1- ترکیه، همسایه‌ اصلی که سوریه را حیاط خلوت تجاری خود می‌داند، آرزومند برقراری صلح و آرامش در آن کشور است؛ ضمن اینکه به‌راستی خواهان قطع ارتباطات سیاسی و نظامی میان کردهای جنگ‌دیده سوریه با شورشیان کرد ترکیه است. شاید ترکیه با رفتاری عادلانه‌تر با‌ کردهای خود و با احترام به ‌خواسته‌های فرهنگی و سنتی آنان، در شرایطی که از بالاترین سطح توسعه اقتصادی برخوردار بود، با مشارکت آنان بهتر می‌توانست از وحدت ملی برخوردار شود. اقوام هر ملت هنگامی که کشورشان در سطح اقتصادی و بین‌المللی برجسته‌تری قرار داشته باشد، بیشتر به ‌تعلق به ‌آن کشور پایبند هستند و افتخار می‌کنند.
2- ایران، همسایه دورتر از لحاظ استراتژیک، نسبت به‌ عراق و سوریه نوعی احساس ژئوپلیتیک دارد. حوزه مدیترانه از لحاظ حضور در بازار منطقه و اروپا و توسعه بازار نفت و پتروشیمی می‌تواند برای ایرانی که از این دو کشور در مقابل داعش حمایت کرد، امتیازی به‌شمار آید و ‌بازارهای سوریه و عراق نیز برای کالاهای ایرانی، یک فرصت است. در سال‌های اخیر جمهوری اسلامی برای بقای دولت کنونی سوریه هزینه زیادی متحمل شده است. اکنون زمان آن رسیده است که ایران بیشتر به ‌توسعه روابط سیاسی و اقتصادی با آن کشور و منافع دراز‌مدت خود بیندیشد.
3- روسیه نیز از زمان شوروی در سوریه نفوذ داشته و پایگاهی در لاذقیه دارد که مایل به ‌حفظ آن و توسعه نفوذ اقتصادی و سیاسی خود در منطقه مدیترانه است.
4- آمریکا که عملا در قالب ناتو در ترکیه حضور دارد، موظف به حفظ اسرائیل در مقابل تهدیدهای منطقه‌ای است و برای این مأموریت حاضر به ‌تحمل هزینه است.
5- دولت سوریه به‌ کمک ایران و روسیه که از وضعیت متزلزل خود نجات یافته، خسته و فقیر خواهان خروج از بحران و رکود جنگ و وارد شدن به فاز بازسازی و حضور دوباره و محترمانه در عرصه بین‌المللی است. دولت سوریه می‌داند که شرایط گذشته تغییر کرده و باید با ‌اصلاحات دموکراتیک و مشارکت‌دادن اقوام تشکیل‌دهنده ملت سوریه در حاکمیت وحدت متزلزل آن کشور را حفظ کند. بدیهی است کردهای آن کشور که بیشترین خسارت‌ها را دیده و بیشترین مقاومت را در مقابل داعش کرده‌اند، باید در این مشارکت سهم بی‌زیان ویژه خود را داشته باشند. دولت سوریه می‌تواند در غیاب کردها از حقوق آنان پاسداری و وفاداری آنان را تسجیل کند.
6- مخالفان دولت سوریه که بیشترین سهم را در میان آوارگان و پناهندگان دارند، طبیعتا خواهان عفوی عمومی هستند که بتوانند با امید قاطع به‌ حضور و مشارکت سیاسی در حاکمیت کشور خود و با مصونیت از مخاطرات به ‌بازسازی کشورشان و بازگشت و اسکان همگنان آواره خود یاری کنند.
7- اگرچه عراق در این اجلاس حضور ندارد، با توجه به ‌اینکه بالقوه ثروتمندترین کشور منطقه است و خواه‌ناخواه با جایگاهی در شأن خود بازمی‌گردد، باید در جریان امور قرار گیرد و منافع آن کشور نیز که قطعا خواهان بهره‌مندی از صلح و آرامش برای توسعه اقتصادی و اجتماعی است، تأمین شود.
8- نقش اردن و عربستان را نیز نمی‌توان نادیده گرفت.