چاپ

پیام ویژه - دیپلماسی ایرانی / متن پیش رو در دیپلماسی ایرانی منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
مهدی تدینی/ انتخابات محلی نزدیک است و او به سیبری رفته بود تا با مخالفان دولت گفت وگو کند. از تومسک، شهری با نیم‌میلیون جمعیت در سیبری، سوار هواپیما شد تا به مسکو بازگردد. همین‌که هواپیما برخاست احساس درد کرد. درد شدت گرفت، به خود می‌پیچید و فریاد می‌زد. از هوش رفت. هواپیما در شهر اُمسک ــ کلانشهری در سیبری ــ فرود اضطراری آمد و او را به بیمارستان بردند. ده سال پیش فقط هفت درصد مردم روسیه او را می‌شناختند، اما در سال 2017 بیش از 55 درصد مردم روسیه او را می‌شناختند؛ می‌دانستند مخالف سرسخت دولت است و افشاگری‌های گسترده‌ای علیه فساد رهبران سیاسی کشور می‌کند. پس معلوم بود این بیهوش شدن او در پرواز همه را در داخل و خارج روسیه مشکوک خواهد کرد. ماجرا چیست؟ چه بر سر «آلکسی ناوالنی» آمده است؟
پزشکان بیمارستان دولتی اُمسک احتمال هر گونه مسمومیت را رد می‌کردند، اما با درخواست دولت آلمان و اصرار آنگلا مرکل، بعد از کمی کارشکنی (که به گمان نزدیکان ناوالنی برای از بین رفتن نشانه‌های مادۀ مسموم‌کننده بود) ناوالنی را به برلین انتقال دادند و در شاریته، قدیمی‌ترین بیمارستان برلین، بستری شد. سال 2006، الکساندر لیتوینِنکو، مأمور پیشین کا‌گ‌ب و اف‌اس‌بی (سازمان اطلاعات و امنیت روسیه) که به سازمان اطلاعات خارجی انگلستان (ام‌آی‌سیکس) پیوسته بود، با مادۀ پولونیوم مسموم و کشته شد. این نمونه‌ها پیشاپیش باعث می‌شد چنین احتمالی در مورد ناوالنی نیز به اذهان تداعی شود...
سرانجام دوم سپتامبر، دوازده روز پس از شروع مسمومیت، انستیتو سم‌شناسی ارتش آلمان بر اساس نمونه‌گیری از ناوالنی اعلام کرد او قربانی ترور شیمیایی با نوعی گاز اعصاب به نام نوویچوک شده است. تا امروز جز اصرار آلمان و انکار روسیه و بگومگو اتفاق مفیدی در این پرونده رخ نداده؛ آلمان می‌گوید روسیه اطلاعات نمی‌دهد و روسیه می‌گوید آلمان اطلاعات نمی‌دهد. احتمالاً هم این رشته سری دراز دارد و کلاف سردرگمی می‌شود و به جایی نمی‌رسد. اشپیگل دو روز پیش گزارش داد روسیه به سفیر آلمان هشدار داده ــ اگر بخواهم به زبان عامیانه بازگو کنم ــ «خودتون رو نخود هر آشی نکنید! موی دماغ ما هم نشید!»
ناوالنی متولد 1976 است و اصلیتی روسی – اوکراینی دارد. از خانواده‌ای عادی است و پدرش روستازاده است. ابتدا در رشتۀ حقوق تحصیل کرد و و سپس امور سهام خواند. از 23 سالگی کار حزبی را شروع کرد، ابتدا در حزبی لیبرال ‌دموکرات، اما کم‌طرفدار، به اسم یابلوکو (به معنای «سیب»). با افول حزب و پس از منازعه با رهبری آن از حزب جدا شد و فعالیت‌های خود را مستقل پیش برد. اما آنچه باعث شد رفته ‌رفته توجهات به او جلب شود این بود که فعالیت سیاسی خود را در قالب کارزار علیه فساد دولتی پیش برد. در اینکه نوع خاصی از فساد سیاسی – اقتصادی در روسیه وجود دارد، کم‌تر کسی تردید دارد. برای همین برای جلب توجه و برای نشان دادن صداقت سیاسی یگانه بخت برای فعالان سیاسی این است که علیه فساد اقدام کنند. ناوالنی نیز همین کار را کرد. اما این روش همان‌قدر که می‌تواند توجه‎برانگیز باشد، خطرناک هم هست.
برای مثال تا سال 2011 حدود 75 پرونده علیه اختلاس و رشوه در نهادهای دولتی گشود که در 45 مورد آن موفق شد و 40 میلیارد روبل (برابر با یک میلیارد یورو) به صندوق دولتی بازگردانده شد. در 2010 اسنادی محرمانه منتشر کرد و مدعی شد در کمپانی ترانس‌ نفت حدود چهار میلیارد دلار اختلاس صورت گرفته و سررشته‌های این مسئله را به پوتین ربط می‌داد. افشاگری‌ها یا ادعاهای او مستقیماً علیه حلقۀ حاکم بر روسیه بود. در 2017 مستندی تهیه کرد و بر یوتیوب گذاشت و در آن به املاک و فعالیت‌های اقتصادی گستردۀ مدوِدِف، نخست‌وزیر وقت روسیه، پرداخت. این ویدئو در شهرت او بسیار نقش داشت و فقط در یوتیوب قریب چهل میلیون بازدید داشت.
ناوالنی در 2013 در انتخابات شهرداری مسکو نامزد شد، گرچه پرونده‌هایی هم همیشه علیه او گشوده هست. نامزد نزدیک و وفادار به پوتین، سرگئی سوبیانین، با 51 درصد پیروز شد و ناوالنی 27 درصد رأی آورد. فقط کافی بود سوبیانین یک درصد کمتر رأی آورد تا انتخابات به دور دوم کشیده شود (ناوالنی البته صحبت از تقلب کرد). این انتخابات با وجود شکست برای ناوالنی پیروزی بود، زیرا به شاخص‌ترین چهرۀ اپوزیسیون ضدپوتین تبدیلش کرد.
دو سه روزی است که ناوالنی از کُما درآمده و احتمالاً زنده می‌ماند و این یعنی در بازی سیاسی روسیه به مهرۀ درشت‌تری تبدیل خواهد شد. جنجال سر اینکه چه بر سر او آمده تازه شروع شده است. مبارزه با فساد پلکان ــ چه ‌بسا آسانسورِ ــ خوبی برای ترقی سیاسی است، اما بازی مار و پله است. در خانۀ بعد، پای پلکان هواپیما، نیش مار سرازیرت می‌کند در کُما!