بزرگنمايي:

پیام ویژه - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
در مدت اخیر در جهان نفت خبرهایی بود. نخست برگزاری نشست اوپک که پیش از تشکیل آن گمانه‌زنی‌هایی مبنی‌بر تغییر در برنامه مصوب آن به رسانه‌ها رسید. رویترز در آستانه نشست به نقل از منابع آگاه درون اوپک نوشت این ائتلاف تصمیم به افزایش تولید بیشتر گرفته و می‌خواهد در پاسخ به عرضه ناکافی نفت که قیمت را هر روز بالاتر می‌برد، تولید قطره‌چکانی مصوب یعنی ماهانه 400 هزار بشکه در روز را کنار گذاشته و شیر نفت را باز کند. خب این اتفاق نیفتاد و اوپک در جلسه 12 مهر خود بر همان تصمیم قبلی ماند. قیمت نفت وارد کانال 80 دلار شد و پیش‌بینی نفت صد‌دلاری که سال گذشته هم مطرح می‌شد اما کسی جدی نمی‌گرفت، نزدیک‌تر به واقع شد. «دنیل یرگین»، تحلیلگر معروف نفتی، می‌گوید نفت همین قیمت است؛ 80، 90 دلار. آمریکایی‌ها شاکی هستند و روز گذشته 20 مهر بار دیگر از اوپک خواستند اقدامات بیشتری برای کنترل قیمت بکند. از این طرف «الشرق‌الاوسط» به نقل از وزیر نفت عراق می‌گوید 75 تا 80 دلار قیمت منصفانه‌ای است؛ چه برای تولیدکننده و چه مصرف‌کننده. «جواد اوجی»، وزیر نفت ایران، پس از پایان جلسه گفت اگر می‌خواهید بحران حل شود، باید سراغ نفت ایران را بگیرید. به گفته او «ایران آماده است در کوتاه‌ترین زمان ممکن به رفع بحران انرژی در جهان کمک کند. توصیه من به تصمیم‌گیرندگان آمریکایی و اروپایی این است که از شرایط کنونی به‌وجودآمده درس عبرت بگیرند و برای کمک به فروکش‌کردن این بحران، تحریم‌های ایران را لغو کنند». اوجی درباره وضعیت نابسامان انگلیس و آمریکا گفت سوخت گران فقط یک بخش ماجراست و «افزایش نرخ تورم و کاهش قدرت خرید خانوارها در این کشورها به وضوح بر معیشت آنها تأثیر منفی داشته و سبب نارضایتی‌ها و اعتراض‌های بحقی در این کشورها شده است». این از اولین حضور وزیر نفت جدید در اوپک.
اما بیرون از اوپک هم وزیر نفت سخنانی گفت که درخور اعتناست. روز یکشنبه 18 مهرماه وزیر در جلسه‌ای در مجلس گفت: «بسیاری از پروژه‌های عمرانی در کشور وجود دارد که چند سال نیمه‌کاره باقی مانده است و حال در تلاش هستیم تا با قضیه تهاتر نفت و میعانات، تأمین مالی پروژه‌ها را انجام دهیم». به گفته اوجی «‌با استفاده از پتانسیل‌های داخلی و دستگاه‌ها و ظرفیت‌های خارجی شناسایی‌شده و با توجه به تنوع قراردادها، خبرهای خوبی در زمینه تهاتر نفت و کالا در راه است». بحث تهاتر از ابتدای وزارت اوجی جابه‌‌جا مطرح شده است و با وجود انتقاد برخی کارشناسان رها هم نمی‌شود؛ اما مطلب جدیدی به آن افزوده شده و آن تهاتر نفت در عوض سرمایه‌گذاری است: «همچنین تهاتر نفت با سرمایه‌گذاری پیشنهاد شده و از هر سرمایه‌گذار در بخش بالا‌دست و پایین‌دست نفت که بخواهد دریافت نفت و میعانات گازی را داشته باشد، استقبال می‌کنیم». وزیر خود معتقد است برای نگهداشت همین میزان تولید کنونی، چندین میلیارد دلار بودجه لازم است. درباره نفت عدد مد‌نظر وزیر 15 میلیارد دلار است؛ اما برای گاز، به نظر وضعیت مساعدی در انتظار زمستانمان نیست. حداقل به گفته وزیر که روز جمعه 16 مهرماه اعلام کرد، برآورد ما این است با توجه به افت فشار میدان‌های گازی، به حدود 22 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در شش تا هشت سال آینده برای حفظ و نگهداشت تولید گاز نیاز است. او پیش از این و در شهریور هشدار داده بود «با روند کنونی مصرف گاز طبیعی در کشور، پیش‌بینی می‌کنیم حدود 200 میلیون مترمکعب کسری گاز در فصل سرما داشته باشیم» که اصلا خبر خوبی نیست. با‌این‌حال، آقای وزیر در جلسه روز هجدهم با مجلس برای بار دوم از زمان وزارت خود گفت خبرهای خوبی در راه است و همه را چشم به راه گذاشت؛ چون خبری از محتوای جلسه غیرعلنی او با مجلسی‌ها منتشر نشد.
برای پاسخ پرسش‌های خود در این زمینه، با جواد یارجانی، مدیرکل سابق امور اوپک و مجامع انرژی وزارت نفت، تماس گرفتیم تا هم از اوضاع جهانی بپرسیم و هم از وضع نفت در داخل.
تهاتر یک راه است، اما با تحریم کار رقم‌درشت نمی‌شود کرد
می‌پرسیم چرا اوپک درباره بالا‌رفتن پرشتاب قیمت‌ها و تقاضای همه مصرف‌کنندگان بزرگ همچنان به افزایش تولید بیشتر روی نمی‌آورد؟ یارجانی می‌گوید: در اوپک تحلیل‌هایی هست که کمیسیون اقتصادی اوپک توصیه می‌کند. تحلیل وضعیت تقاضا در ماه‌های پیش‌رو. معمولا گزارش‌های دبیرخانه و کمیسیون اقتصادی را لحاظ می‌کنند. البته فقط این نیست و تصمیمات وزرا هم اثرگذار است؛ آن‌هم طی توافقی که باید جمعی باشد. احتمالا حالا هم بر اساس شکنندگی تقاضا، تصمیم گرفته‌اند و منتظر خواهند ماند تا ماه اکتبر چه بشود. اگر زمستان سختی باشد، احتمالا تصمیم به افزایش می‌گیرند؛ یعنی وجه سیاسی ندارد. معمولا اگر هم سیاسی باشد، اعلام نمی‌کنند؛ اما تصمیم‌های اوپک عمدتا پایه اقتصادی دارد و عموما سعی می‌کنند تصمیم براساس داده‌های بازار باشد. امروز اوپک قدرت ویژه‌ای هم پیدا کرده که جلساتش به‌جای شش ماه یک بار، ماهانه شده است و این قدرت واکنش به‌موقع را بالا می‌برد. سؤال دیگر اینکه سخنان آقای اوجی در اوپک مبنی‌بر اینکه راه نجات از بحران انرژی رفع تحریم ایران است، تأثیری بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی مثل رفع تحریم خواهد داشت؟ مقام پیشین اوپک می‌گوید: به‌ هر حال ایران زمانی دومین تولیدکننده بوده و به ناحق تحریم‌ها به او تحمیل شده است. نتیجتا طبیعی است که کشوری تحت تحریم، به‌ویژه کسی که مسئول نگهداشتن صنعت است، برای کم‌رنگ‌نشدن نامش چنین سخنانی بگوید. به نظر من صحبت درستی است. باید دائما یادمان بیاید که تحریم ایران تبعاتی منفی برای جهان دارد. گرچه برخی کشورها با افزایش تولید، حذف ایران را ساده کردند و البته 2.5 میلیون بشکه صادرات ما هم رقمی نبود که حذفش دشوار باشد. امیدواریم صادرات به‌ جایی برسد که نشود به‌سادگی ما را حذف کرد.
می‌پرسیم این شعار توقف‌ خام‌فروشی به چه معناست و تضمیناتی دارد؟ یارجانی توضیح می‌دهد: این می‌تواند سیاست ایران باشد؛ اما دنیا هم سیاست خودش را دارد. الان طی این سال‌ها می‌بینید که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌ها پالایشگاه ایجاد کرده‌اند؛ برای نمونه هندوستان. خب این مصرف‌کننده، نفت خام برای پالایشگاهش می‌خواهد و این مسئله هم امنیتی است برای آن کشور که می‌خواهد توان پالایشی داخلی داشته باشد؛ یعنی نمی‌شود فقط فراورده فروخت. اصلا به این شکل خریدارانت را از دست می‌دهی. مثلا حتی کشورهایی مثل سنگاپور و هلند را هم که به دلیل نزدیکی به مکان مصرف، تبدیل به هاب پالایشی شده‌اند، از دست می‌دهی. بنابراین باید نسبتی متعادل میان خام‌فروشی و فروش فراورده‌ها برقرار باشد. اگر این شعار با در‌نظر‌گرفتن تعادل در پتروشیمی متحقق شود، عالی است و ان‌شاءالله می‌شود؛ اما باید در نظر داشت که محرومیت از فروش نفت به پالایشگاه‌های بزرگ اصلا ایدئال نیست. از شعار محوری وزیر جدید نفت که تهاتر باشد،می‌پرسیم؛ اصلا در دنیای امروز معنا دارد؟ او می‌گوید: بله در زمان جنگ ناگزیر بودیم در بازاریابی بخش عمده‌ای را تهاتر کنیم. وقتی که من مسئول اداره اقتصادی وزارت خارجه بودم، جلساتی برگزار می‌شد و ارتباط‌های خوبی هم برقرار شد؛ آن‌هم نه‌فقط با کشورهای پشت پرده آهنین. البته ترجیح ما دریافت ارز رایج جهانی بود، ولی تهاتر بعضا نتایجی عالی داشت. نمونه‌اش فولاد مبارکه که با تهاتر از ایتالیایی‌ها گرفتیم. یا در بازسازی سکوهای سلمان که آمریکایی‌ها زده بودند از طریق پروژه در برابر نفت با ژاپنی‌ها و شرکت آمریکایی «کلاگ»، هم تکنولوژی و هم پول را طرف ژاپنی آورد و حالا هم یکی از بهترین سکوهای ماست. در شرایط سختی بله یک راه این است.
سؤال ما این است که امروز متفاوت نیست؟ مثلا کره‌ای‌ها پول ما را نمی‌دهند حتی! یارجانی می‌گوید: بالاخره اینها باید اجازه کشوری را که به آن پاسخ‌گو هستند، داشته باشند، وگرنه از خدا می‌خواهند با ما تجارت کنند. الان ما هم در نفت و هم در گاز احتیاج به سرمایه‌گذاری داریم... . خب همین که می‌فرمایید. آقای اوجی مجموع هزینه نگهداشت تولید گاز را طی شش تا هشت سال 22 میلیارد دلار اعلام کرده است؛ با تهاتر این مسئله حل می‌شود؟ مقام پیشین اوپک می‌گوید: شکی نیست که روند کار به این شکل طبیعی نیست. ما در میادین مشترک به فناوری‌هایی احتیاج داریم که فقط برخی شرکت‌ها، مثلا کسانی که سابقه حفاری در دریای شمال را دارند، از آن بهره‌مند هستند. با همین تهاتر این کار را هم می‌شود کرد. البته باید در نظر داشت که تحریم محدودیتی جدی است و این حرف به این معنا نیست که با وجود تحریم کار با رقم درشت بشود انجام داد. می‌پرسیم وزیر نفت جدید از اختیاراتی سخن می‌گوید که از «شورای عالی امنیت ملی» آمده و این اجازه را می‌دهد که وزارتخانه او از «دستگاه‌های خارج از وزارت نفت» کمک بگیرد؛ یعنی چه نهادی؟ اصلا این صحبت به چه معناست؟ یارجانی می‌گوید: هیچ اطلاعی ندارم و طبعا نظری هم ندارم ولی می‌دانم شرکت نفت طی سال‌ها متخصصانی تربیت کرده که هم شناخت بازار را دارند و هم توانایی عمل را. این روش‌های فروش که می‌گویند اصلا مال زمان جنگ است. ما برای اولین بار موفق شدیم «سیف» تحویل بدهیم که هیچ ریسکی به خریدار تحمیل نمی‌کرد. اما بالاخره تحریم مسئله دیگری است تا جنگ. در آخر برآورد شما از این مدت کار وزیر چگونه است؟ می‌گوید: نفت یک مجموعه بسیار وسیع است، شاید مشکل‌ترین وزارتخانه باشد. چون خود وزیر از بدنه نفت هستند، فکر کنم متوجه ماجراها هستند. نفت باید کاتالیزور باشد؛ هم تأمین ارز کند و هم رانه بقیه صنایع باشد. به‌ هر صورت مهم‌ترین کار ایجاد انگیزه برای نیروهاست. این از همه مهم‌تر است و زمان هم برای قضاوت عملکرد خیلی کوتاه است و هنوز قضاوت ممکن نیست.