بزرگنمايي:

پیام ویژه - جام جم /متن پیش رو در جام جم منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
همه چیز از سال 94 آغاز یا به تعبیر بهتر تمام شد. تهران و ریاض درحالی اواخر دهه90 یکی از پرتنش‌ترین دوره‌های روابط سیاسی خود را پشت سر‌گذاشتند که حالا این روزها در یک‌سالگی سقوط دولت ترامپ و رفتن بنیامین نتانیاهو به عنوان متحدان اصلی سعودی،‌ نشانه‌های متعددی از بهبود روابط ایران و عربستان دیده می‌شود. نخستین دور گفت‌وگوهای مشترک حدود پنج ماه پیش در بغداد برگزار شد و از آن زمان به بعد، این شهر صحنه چند دور گفت‌وگوی دیگر میان تهران و ریاض بود. وزیر خارجه کشورمان درباره این مذکرات گفته مذاکرات ایران و عربستان در مسیر درستی است اما ازسرگیری روابط دو کشور به زمان بیشتری نیاز دارد و دو طرف نیازمند گفت‌وگوهای بیشتر هستند.‌ او البته این نکته را هم در سفر به بیروت گفته که تا این مرحله به نتایجی رسیده‌ایم و نسبت به اجرای توافقات در زمان مناسب اقدام و اطلاع‌رسانی خواهیم کرد. از سوی دیگر، عصر روز دوشنبه هم خبرگزاری فرانسه در گزارشی مدعی شد ایران و عربستان سعودی در آستانه رسیدن به یک توافق هستند و نشانه‌هایی از گرم شدن روابط دیده می‌شود. البته برای پایان تنش‌ها قطعا به اقدامات بیشتری نیاز است. ‏
سال94 ، نقطه آغاز تنش گسترده میان ایران و عربستان سعودی بود، از همان بهار شش سال پیش که عربستان حمله به یمن را آغاز کرد و بدترین فاجعه‌ انسانی جهان را رقم زد، فضای ضدسعودی به واسطه کشتار بیرحمانه زنان و کودکان یمنی در ایران به اوج خود رسید. هنوز چندماهی از این جنگ نابرابر و ضدانسانی سعودی‌ها نگذشته‌بود که ماجرای کشتار منا و سقوط جرثقیل در مسجدالحرام به شهادت جمع زیادی از حاجیان ایرانی منجر شد؛ اتفاقی که بدون‌شک رابطه تهران و ریاض را وارد یک شوک سیاسی و زبانه‌های خشم از بی‌کفایتی سعودی را در دل ایران شعله‌ور کرد. در مهرماه پرماجرای سال 94، دقیقا 464 حاجی ایرانی در حال احرام و انجام مناسک حج در منا شهید شدند اما‌ موذی‌گری سعودی در انتقال پیکر شهدا به کشورمان سبب موضعگیری مهمی از سوی رهبر انقلاب شد و ایشان خطاب به سعودی‌ها هشدار دادند اندک بی‌احترامی به ده‌ها هزار نفر از حجاج ایرانی در مکه و مدینه و عمل نکردن به وظایف برای انتقال ابدان مطهر، عکس‌العمل سخت و خشن ایران را در پی خواهد داشت. بعد از این فاجعه‌آفرینی دولت سعودی، جمهوری اسلامی با اعلام سه روز عزای عمومی، مدیریت غلط و اقدامات ناشایست دولت عربستان سعودی را عامل این فاجعه دانست و رابطه تهران و ریاض به سردترین وضعیت ممکن رسید. اما هنوز چهار ماه از این اتفاق نگذشته‌بود که رژیم‌سعودی آیت‌ا... شیخ النمر روحانی برجسته شیعه در این کشور را به شهادت رساند و این موضوع رابطه شکننده تهران ریاض را به بن‌بست کشاند.
دولت ترامپ، اسرائیل، یمن،‌ لبنان، قطر، آرامکو و اینترنشنال هم گزاره‌های دیگری بود که در این چند سال این رابطه پرتنش را کامل مسدود کرد. در همان زمان هم سعودی‌ها به پشتوانه بی‌بی و ترامپ در فضای رسانه‌ای علیه ایران می‌تاختند و با حمایت از گروهک‌های تروریستی همچون الاحوازی وارد فاز ضد‌امنیتی علیه کشورمان شدند تا جایی که کار به تهدید طرفین و ادعای انتقال ناامنی به درون مرزهای ایران کشید، هرچند سرلشکر باقری پاسخ این گستاخی بن‌سلمان را پس از حمله تروریستی سال 97 داد. با وجود این ظریف، وزیر خارجه سابق کشورمان یک‌سال بعد از این ماجرا اعلام کرد ایران همیشه آماده مذاکره مستقیم با عربستان‌سعودی است. عربستان همسایه ماست و قرار است تا ابد در کنار یکدیگر بمانیم. ما چاره‌ای جز گفت‌وگو با یکدیگر نداریم. ما می‌توانیم مستقیم یا از طریق میانجیگری با عربستان مذاکره کنیم و هرگز میانجیگری را رد نمی‌کنیم. هرچند نشانه‌ای از بهبود این روابط تا انتخابات سال گذشته آمریکا دیده نمی‌شد اما بعد از رفتن ترامپ، عربستان برای مذاکره با ایران اعلام آمادگی کرد.
نیاز عربستان به مذاکره با ایران
تاکنون که چهار دور مذاکره رسمی ایران و عربستان با میزبانی بغداد و حضور شخص الکاظمی، نخست‌وزیر عراق برگزار شده و او هم درصدد بوده تا سابقه میانجیگری خود را تقویت کند، مباحث گام به گام پیش رفته و برآورد کلی این است که جو حاکم بر مذاکره مثبت و رو به جلو است و مباحث دوجانبه تهران - ریاض بیش از مسائل منطقه مطرح است. کمااین‌که سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت‌خارجه هم دراین‌باره گفته‌است: «گفت‌وگوها با عربستان در بهترین وضعیت خود در حال پیگیری است. چند دور گفت‌وگو در بغداد در مورد موضوعات منطقه‌ای و دوجانبه انجام شده. هیچ پیش‌شرطی از سوی دو طرف مطرح نیست و تلاش داریم در چارچوب مرضی‌الطرفین به آغاز یک روابط پایدار برسیم.» بنابراین اگر روابط دو طرف به ریل قبلی بازگردد،‌ طبیعتا بحث منطقه‌ای هم به آن اضافه خواهد شد. این در حالی است که ریاض با وجود این‌که نیاز بیشتری به این رابطه دارد با حفظ پرستیژ وارد این مذاکرات شود و سعی کند در فضای رسانه‌ای این اشتیاق را پنهان نگه‌دارد.
نکته بسیار مهم در این مذاکرات نقشی است که تاکنون عربستان به‌عنوان ژاندارم آمریکا در منطقه غرب آسیا داشته و حالا با رفتن ترامپ و نتانیاهو به‌شدت احساس خلأ می‌کند.‌ از سوی دیگر جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا بیش از بن‌سلمان با ولیعهد قبلی یعنی بن‌نایف هماهنگ است و طبیعی است رفتارهای عربستان به مذاق دموکرات‌ها خوش‌نمی‌آید.
دلیل دیگری که نیاز عربستان را به این رابطه تشدید می‌کند،‌ سمت‌وسوی تحولات منطقه‌ای است. عربستان در تحولات شش سال اخیر نه‌تنها برد و پیشرفت خاصی نکرده بلکه دچار شکست‌های متعددی هم شده‌است. رژیم سعودی چه در جنگ یمن، چه در لبنان و در ماجرای ناتوانی سعد الحریری برای تشکیل دولت و چه در ماجرای دعوا با قطر که مجبور شدند دوباره رابطه خود را برقرار کنند، دچار شکست شده و خودشان مانع اصلی را هم جمهوری اسلامی ایران می‌دانند.
البته در این بین مهم‌ترین بحث موضوع یمن است، عربستان‌سعودی‌ تصور می‌کند اگر ایران اراده کند می‌تواند انصارا... را به نقطه‌ای برساند که کوتاه بیایید اما ایران و مشخصا پیج رسمی وزارت خارجه در توییتر اعلام کرده «موضوع یمن مساله‌ای است که بین یمن و عربستان جریان دارد و جمهوری اسلامی ایران دخالتی در آن ندارد. ما هر راه‌حلی را برای مساله یمن صرفا مبتنی بر راهکار سیاسی می‌دانیم اما همواره از گفت‌وگوهای منطقه‌ای استقبال کرده‌ایم از جمله گفت‌وگو با عربستان سعودی.»
 بنابراین مجموع این اتفاقات باعث احساس نیاز به مذاکره با ایران شده و عربستان به خوبی متوجه شده دست‌فرمان قبلی دیگر جواب نمی‌دهد. البته ایران هم برای بهبود رابطه با ریاض بی‌میل نیست و تلاش می‌کند سطح تنش‌ها به کمترین حد برسد، رابطه ما با برخی همسایگان از نظر امنیتی و اقتصادی به نظر عربستان گره خورده اما با این حال به دلایل گفته شده احساس نیاز عربستان بیش از ایران است.
کمک همزمان عربستان به اسرائیل و مذاکره با تهران
یک نکته حائز اهمیت در ارتباط با عربستان این است که این کشور به‌رغم حضور در مذاکرات یک پای دیگر خود را در جنگ تبلیغاتی و سیاسی علیه ایران حفظ کرده و همچنان نقش مخرب خود را در منطقه ایفا می‌کند؛ مثلا همزمان با سقوط افغانستان و ورود طالبان به کابل، شبکه سعودی اینترنشنال به صورت کاملا اتفاقی(!) بخش افغانستان اینترنشنال و چندی بعد هم آذربایجان اینترنشنال را راه‌اندازی کرد تا فرآیند درگیری‌های منطقه‌ای در جوار ایران را تشدید کند؛‌ بنابراین با این‌که آنها وارد فاز مذاکره شده‌اند اما شیطنت رسانه‌ای و سیاسی آنها ادامه دارد،‌ درحالی که اگر این رژیم به دنبال رسیدن به نقطه مطلوب با ایران است باید از این مدل رفتارهای دوگانه دست بردارد.
موضوع دیگر که رفتار سعودی را غیرقابل اعتماد می‌کند، موضع این کشور در برابر اسرائیل با پوشش عادی‌سازی روابط آن با کشورهای عربی است. اگرچه عربستان به صورت رسمی روابط خود را عادی نکرده اما پشت پرده اصلی عادی‌سازی رابطه بحرین و امارت با رژیم‌صهیونیستی این کشور است که می‌خواهد دست بسته صهیونیست‌ها را برای حضور در خلیج فارس باز کند.
دستاوردهای توافق تهران-ریاض
طبیعت هر مذاکره برای این است که شما هرچه می‌توانید امتیاز کمتری بدهید و در عین حال امتیاز بیشتری از طرف مقابل بگیرید، حالا تحقق این معادله به تعامل ما با آنها بستگی دارد اما آنچه از طرف ایران دنبال می‌شود این است که علاوه‌بر مباحث دوجانبه از جمله بازشدن کنسولگری و دفتر ایران در سازمان همکاری اسلامی در جده، پرونده حادثه منا نهایی شده و ماجرای حج عمره هم مشخص شود و اینها تازه کف درخواست ایران است. در موضوعات منطقه‌ای هم مهم‌ترین مساله پایان دادن عربستان به تجاوزگری علیه یمن و پایبندی به آتش‌بس است. از سوی دیگر حمایت سعودی از تروریسم و خباثت اینترنشنال که با حمایت مالی آنها همراه است، باید متوقف شود؛ بنابراین چنانچه فضای مذاکراتی درست مدیریت شود، بخشی از تنش‌های روانی هم به پایان خواهدرسید و این در معادلات امنیتی و اقتصادی هم موثر است. کما این‌که معاون توسعه صادرات سازمان توسعه تجارت از اعلام آمادگی ایران برای از سرگیری صادرات به عربستان خبر داده و گفته در صورت کاهش تنش‌ها میان ایران و عربستان سعودی، صادرکنندگان ایرانی می‌توانند سهمی قابل قبول از بازار این کشور در اختیار بگیرند. پیش از این هم مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق به دو طرف ایران و سعودی پیشنهاد کرده‌بود جاده بین‌المللی از مشهد تا مکه با عبور از کربلا ساخته شود که این پیشنهاد با استقبال طرف‌های ایرانی و سعودی روبه‌رو شد،‌ حالا باید منتظر بود و دید آیا روند مذاکرات مطلوب تهران خواهدبود یا شیطنت سیاسی رسانه‌ای عربستان سعودی همزمان با مذاکرات، نظر ایران را تغییر می‌دهد.