پیام ویژه - فرهیختگان / «قوم‌گرایی روی قله؟» عنوان یادداشت روز در روزنامه فرهیختگان به قلم زینب مرزوقی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
اخیراً سرپرست معاونت سیاسی و امنیتی استاندار اردبیل در جلسه شورای اجتماعی خبر داده بود مسئولان این استان به دنبال تغییر نام کوه سبلان به ساوالان هستند؛ چرا که در پی تغییر نام مناطق و جغرافیا‌های مختلف در دوره پهلوی، نام این کوه از نام تاریخی «ساوالان» به «سبلان» تغییر کرده است. بنا به گفته این مقام مسئول اکنون «به خواست و مطالبه مردم» نام این کوه قابل‌تغییر است. وعده تغییر نام کوه سبلان در حالی است که در گزارشی که خبرگزاری ایرنا از نشست شورای اجتماعی استان اردبیل منتشر کرده است، مسئولان این استان ثبت جهانی کوه سبلان را نیز وعده داده بودند. به دنبال انتشار این خبر، کارزاری با عنوان مخالفت با تغییر نام کوه سبلان نیز در سایت کارزار ثبت شد و در درخواست دوخطی این کارزار آمد که نام کوه سبلان در اکثر منابع فارسی و عربی؛ «سبلان» است و ریشه تاریخی نام این کوه همین است که اکنون هست. از موقعیت جغرافیایی سبلان که بگذریم و در منابع تاریخی که نام سبلان را جست‌وجو کنیم، به روایات تاریخی مختلفی می‌رسیم که از قضا تأیید می‌کنند، نام کوه «سبلان» ریشه تاریخی دارد و علاوه‌برآن هیچ ردی از نام «ساوالان» در کتب تاریخی نیست.
در برخی منابع کهن اسلامی از جمله آثار زکریای‌قزوینی، یاقوت‌حموی و مستوفی «سبلان» محل خلوت‌گزینی، الهام یا حتی ظهور زرتشت دانسته شده است. این اعتبار قدسی کوه سبلان در فرهنگ ایرانی به شکلی است که در روایت‌های محلی و سفرنامه ناصرخسرو نیز از سبلان به‌عنوان «کوه مقدس» یاد می‌شود و هنوز زیارتگاه‌های مذهبی در دامنه‌های آن فعال است.
در متون جغرافیایی کلاسیک مانند حدودالعالم، تألیف قرن چهارم هجری، نزهت‌القلوب اثر حمدالله مستوفی و آثار مورخان دوره ایلخانی و صفوی، این کوه پیوسته با همین نام «سبلان» معرفی شده و به‌عنوان کوهی مقدس، آتشفشانی نیمه‌فعال و محل ریاضت پیامبران شناخته شده است.
همچنین خاقانی شاعر تبریزی قرن ششم هجری سروده‌ای در رثای کوه سبلان دارد و در آن شعر به‌صراحت، این کوه را «سبلان» معرفی می‌کند. یعنی نام سبلان حتی در میان ترک‌زبان‌های آذری کشور نیز نامی مرسوم است و هیچ نشانه‌ای از نام «ساوالان» نیست. ازاین‌گذشته، قدمت همین سروده نشان می‌دهد که نه‌تنها نام کوه سبلان دست‌خوش تغییر نشده است؛ بلکه ریشه تاریخی نیز دارد.
بازار ![]()
در معجم‌البلدان نوشته یاقوت‌حموی که یکی از مهم‌ترین آثار جغرافیایی در تمدن اسلامی به شمار می‌آید نیز نقل شده است که: «سبلان کوهی است از کوه‌های آذربایجان و با آنکه از دوره‌‌های گذشته تاریخی آتشفشانی در این کوه دیده نشده مع‌ذالک دهانه‌های آتشفشانی متعدد و چشمه‌های آبگرم فراوان موجود است.» افزون بر این شواهد و قرائن تاریخی بسیاری وجود دارد که قدمت نام «سبلان» را تأیید می‌کنند و نشان می‌دهند که در هیچ‌کدام از مستندات تاریخی، ردی از نام «ساوالان» به‌عنوان نامی تاریخی وجود ندارد.
به جز مستندات تاریخی مبنی بر قدمت تاریخی سبلان، آنچه که حائز اهمیت است؛ سیاست و ایده پشت پرده تغییر نام این کوه است. براساس گفته سرپرست معاونت سیاسی و امنیتی استاندار اردبیل، تغییر نام این کوه به ساوالان «بنابه‌درخواست مردم برای بازگرداندن نام‌های اصیل ترکی» است. این در حالی است که جغرافیای موجود در هر استانی و نه‌تنها سبلان در اردبیل، میراث یک شهر، یک قومیت و یک زبان نیست؛ بلکه میراث مشترک یک ملت است و نمی‌توان برای میراث مشترک یک ملت، با استدلالی تحت عنوان بازگرداندن نام‌های اصیل ترکی؛ میراث ملی و زبان مشترک و رسمی کشور را نادیده گرفت.
ازاین‌گذشته ادعایی تحت این عنوان که تغییر نام سبلان به ساوالان، درخواست مردم است به‌خودی‌خود شکاف اجتماعی و نزاع قومیتی ایجاد خواهد کرد و مسئله‌ای که اساساً دغدغه مردم نیست را نه‌تنها تبدیل به دغدغه خواهد کرد، بلکه به ماجرایی برای شکاف اجتماعی و نزاع قومیتی و اولویت قراردادن قومیت بر ملیت تبدیل خواهد شد. پیشنهاد تغییر نام تاریخی سبلان دست‌کاری فضای اجتماعی است و دوقطبی مخربی است که قومیت و ملیت را در برابر هم قرار می‌دهد. افزون بر این مسئله جاذبه طبیعی مانند کوه سبلان یا کوه دماوند نمادی از طبیعت است که عواطف بسیاری از ایرانیان فارغ از قومیت به آن گره خورده است. یعنی بسیاری از مردم ایران، سوا از اینکه کوه سبلان و یا کوه دماوند در کدام استان قرار دارد، آن را نمادی از جغرافیای ایران می‌دانند. یعنی فراتر از قومیت، سبلان تاریخچه‌ای ملی دارد و نمی‌توان به بهانه احیای زبان ترکی و قومی تاریخچه مشترک ملی این کوه را نادیده گرفت و میان سایر ایرانیان با همسایگان ترک‌زبان آذری این کوه، تفاوت قائل شد. تصمیم منطقه‌ای برای نام کوه سبلان، به‌وضوح تبعیض منفی قومیتی است و دوقطبی مسمومی را میان هموطنان آذری و سایر ایرانیان در پی خواهد داشت.