پیام ویژه - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
سامان سفالگر| تاکنون بسیار در مورد بازار رمزارزها و به طور خاص، سهم کشورمان در این بازار، گفته شده است؛ بازاری که بسیاری آن را حوزه‌ای برای آینده اقتصاد جهانی عنوان می‌کنند و تأکید دارند رمزارزها یا همان پول دیجیتال، همان چیزی هستند که جهان در آینده نه‌چندان دور آن را جایگزین پول‌های رایج کنونی خواهد کرد. به بیان ساده‌تر، وقتی جهان به نحو فزاینده‌ای به سمت دیجیتالی‌شدن پیش می‌رود، طبیعی است در حوزه پول و واقعیت‌های اقتصادی نیز شاهد آشکارشدن نمودهای متناسب با این تحول باشیم. بااین‌همه، یکی از نکات قابل‌توجه این است که ایران، در ابعاد مختلف از سهم قابل‌توجهی در بازار رمزارزها برخوردار است. به‌عنوان‌مثال، بر اساس گزارش مرکز تحقیقات داده Statista، تعداد کاربران رمزارز در ایران تا سال 2026، به 6.7 میلیون نفر خواهد رسید. ایران در سال 2023، در رتبه 28 جهانی از منظر تعداد کاربران رمزارز قرار گرفت. برخی گزارش‌های رسمی در بازار رمزارزها حاکی هستند که 13.4 درصد از جمعیت ایران مالک رمزارزند که این مسئله ایران را در رتبه پنجم جهان از نظر مالکیت رمزارز قرار می‌دهد. برخی تخمین‌ها به این مسئله اشاره دارند که درآمد بازار رمزارز ایران تا سال 2025، به 1.5 میلیارد دلار خواهد رسید. تنها در سال 2023، حجم معاملات رمزارز در ایران در پلتفرم نوبیتکس به 68 میلیون سفارش رسید که نشان‌دهنده رشد صددرصد نسبت به سال قبل است. میانگین سنی کاربران رمزارز در ایران حدود 35.5 سال است که 51 درصد از آن ها تحصیلات دانشگاهی دارند. مشارکت زنان نیز در بازار رمزارزها در ایران در سال 1402 نسبت به سال قبل 23 درصد رشد نشان داده است. استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان، بیشترین سهم از کاربران رمز ارز در ایران را دارند.
هزینۀ استخراج بیت‌کوین در ایتالیا 232 برابر ایران
به‌تازگی شاهد انتشار گزارشی قابل‌تأمل از سوی نشریه The Street با محوریت بازار رمزارز ایران بوده‌ایم. بر اساس گزارش مذکور، ایران ارزان‌ترین کشور برای استخراج بیت‌کوین در جهان است. هزینه استخراج یک بیت‌کوین در ایران تنها 1320 دلار است که با توجه به قیمت کنونی بیت‌کوین که بیش از 110 هزار دلار است، از سود بیش از 83 برابری حکایت دارد. بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند ریشه اصلی این سود کلان، ارائه برق یارانه‌ای در ایران است. از سوی دیگر، ایتالیا گران‌ترین کشور برای استخراج بیت‌کوین است که هزینه استخراج یک بیت‌کوین در آن 306,550 دلار است. این رقم با توجه به ارزش فعلی بازار، تقریباً سه برابر بیت‌کوین است. سایر مناطق پرهزینه شامل اتریش (277 هزار دلار)، باهاما (280 هزار دلار) و سوئیس (236 هزار دلار) می‌شوند. طبق گزارش TheStreet، اروپا گران‌ترین منطقه برای استخراج ارزهای دیجیتال است. در دیگر کشورهای اروپایی هم به دلیل قیمت بالای برق، وضعیت مشابهی را شاهدیم. این آمار در نوع خود یک پیام دارد؛ اینکه ایران حقیقتاً بهشت استخراج رمزارز در جهان است و فعالیت در این حوزه می‌تواند سود کلانی را به همراه داشته باشد. برخی گزارش‌ها به‌صراحت تأکید دارند بیش از 85 درصد از استخراج رمزارز در ایران، به‌صورت غیرقانونی انجام می‌شود.
در ایالات متحده، میانگین هزینه برای هر بیت‌کوین 102 هزار دلار است که بالاست اما همچنان از قیمت بازار پایین‌تر است. ماینرهای آمریکایی به این دلیل موفق می‌شوند که در ایالت‌هایی مانند تگزاس، کنتاکی و وایومینگ، نرخ برق خرده‌فروشی را پرداخت نمی‌کنند. آنها به انرژی‌های تجدیدپذیر، گاز طبیعی و معاملات عمده برق متکی هستند. ایران تنها کشوری نیست که در طیف هزینه‌ها در رتبه آخر قرار دارد، کشورهای دیگری با انرژی بسیار ارزان مانند اتیوپی (1990 دلار)، سودان (3970 دلار)، کوبا (3970 دلار) و لیبی (5290 دلار) نیز وجود دارند. این مکان‌ها از برق یارانه‌ای یا بازارهای انرژی توسعه‌نیافته که هزینه‌های برق در آنها بسیار پایین است، بهره‌مند می‌شوند.
چرا ایران در حوزۀ استخراج رمزارزها جذاب است؟
اولین و اصلی‌ترین دلیل جذابیت استخراج رمزارزها در ایران، قیمت‌های ناچیز هزینه انرژی است، برای مثال در چهار استان جنوبی ایران که طی سال‌های اخیر بیشترین ماینر در آنها کشف شده، قیمت هر کیلووات‌ساعت برق مصرفی در شهریور امسال در محدوده الگوی مصرف حول‌وحوش 30 تا 70 تومان است. این درحالی است که طبق اصلاعات صورت مالی شرکت توانیر، در سال 1402 قیمت تمام شده یک کیلوات ساعت برق در کشور حدود 1100 تومان بوده است. سال‌های اخیر در کنار برق ارزان و یارانه‌ای و برق مجانی، حداقل به سه دلیل دیگر، ایران را می‌توان بهشت ماینرهای جهان دانست؛ اول، شرایط اقلیمی مناسب ایران است. در برخی مناطق این کشور، شرایط آب‌وهوایی به گونه‌ای است که سیستم‌های خنک‌کننده استخراج‌کننده‌ها بهتر کار می‌کنند و این موضوع خود هزینه‌های خنک‌سازی را کاهش می‌دهد. نکته دوم اینکه ایران تحت‌تحریم‌های گسترده غربی‌ها قرار دارد. در این فضا، استخراج رمزارز و فعالیت در این حوزه، به یک عرصه حذاب برای دور زدن تحریم‌ها تبدیل شده است. در حقیقت، بازار رمزارزها، به دلیل کم‌اثرکردن محدودیت های تحریمی، از جذابیت بالایی در ایران برخوردار است. و مسئله سوم ریشه در قابلیت های علمی و فناورانه ایران دارد. این کشور شمار قابل‌توجهی مهندس و متخصص فناوری اطلاعات دارد که می‌توانند زمینه‌های استخراج و توسعه فناوری‌های مرتبط با بازار رمزارزها و استخراج آنها را فراهم سازند.
رمزارزها و بازیگری در بحران ناترازی برق ایران؟
صاحبان ماینرها یا استخراج‌کنندگان رمزارز در ایران طی سال‌های اخیر به یکی از عوامل مهم تأثیرگذار بر بحران ناترازی برق تبدیل شده‌اند. این موضوع به دلیل رشد سریع و بدون کنترل فعالیت‌های استخراج ارز دیجیتال در کنار زیرساخت‌های ناکافی برق، باعث افزایش فشار بر شبکه برق شده است. استخراج رمزارزها به‌خصوص بیت‌کوین به مصرف برق بسیار بالایی نیاز دارد. برآوردها نشان می‌دهد هر دستگاه ماینر حدود 1200 تا 3500 وات برق مصرف می‌کند و به‌صورت شبانه‌روزی کار می‌کند. این حجم مصرف انرژی در کنار رشد سریع تعداد ماینرها به‌صورت قانونی و غیرقانونی، باعث شده فشار مصرف برق به‌شدت افزایش یابد. طبق گزارش‌های رسمی وزارت نیرو، در تابستان سال‌های 1399 و 1400، افزایش مصرف برق ناشی از فعالیت ماینرها به حدود 500 تا 600 مگاوات رسیده بود که معادل مصرف یک شهر متوسط در ایران است. البته بسیاری از ماینرها به‌صورت غیررسمی و بدون مجوز فعالیت می‌کنند که این رقم می‌تواند بسیار بیشتر باشد. برخی منابع غیررسمی، مصرف برق ماینرها در ایران را تا حدود هزار مگاوات برآورد کرده‌اند، این میزان، معادل با برق مصرفی یک میلیون خانوار ایرانی است. این مصرف زیاد در شرایطی اتفاق می‌افتد که ایران با کمبود شدید تولید برق مواجه است و ناترازی شبکه برق منجر به خاموشی‌های گسترده شده است. وزارت نیرو در واکنش به این شرایط، استخراج رمزارز را به‌شدت محدود و حتی در مقاطعی دستگاه‌های ماینر غیرمجاز را جمع‌آوری و ضبط کرده است. همچنین اعلام شده ماینرها تنها در ساعات کم‌مصرف شبانه می‌توانند فعالیت کنند و برق آنها باید با تعرفه صادراتی محاسبه شود که هزینه استخراج را به‌شدت افزایش می‌دهد. بااین‌حال، به دلیل سود بالای استخراج رمزارز و قیمت پایین برق در ایران، فعالیت‌های غیرمجاز همچنان ادامه دارد و نظارت کافی وجود ندارد. یکی از مشکلات اساسی دیگر این است که بسیاری از ماینرها به دنبال استفاده غیرقانونی از برق کشاورزی و خانگی هستند که تعرفه پایین‌تری دارد. این موضوع علاوه بر ایجاد فشار بیشتر بر شبکه برق، باعث ناترازی اقتصادی و درآمدی برای شرکت‌های برق می‌شود. گزارش‌ها حاکی است که بیش از 80 درصد از فعالیت‌های استخراج رمزارز در ایران به‌صورت غیرمجاز انجام می‌شود و همین موضوع، کنترل و مدیریت مصرف برق را دشوارتر می‌کند. در سال‌های اخیر، برخی استان‌های ایران مانند خراسان رضوی، همدان و کرمان بیشترین میزان مصرف برق توسط ماینرها را داشته‌اند که باعث قطعی‌های مکرر برق در این مناطق شده است. به‌طورکلی سهم استخراج رمزارزها از مصرف برق کشور حدود 3 تا 5 درصد تخمین زده می‌شود که عددی بزرگ در شرایط کمبود برق ایران محسوب می‌شود. علاوه بر فشار بر شبکه برق، فعالیت ماینرها باعث افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی برای تولید برق اضطراری شده که پیامدهای زیست‌محیطی نیز به دنبال دارد. خاموشی‌های گسترده و بی‌برنامگی در مدیریت مصرف برق، برخی اوقات به اعتراضات مردمی و نارضایتی عمومی منجر شده که بخش قابل‌توجهی از آن ناشی از مصرف بالای برق توسط ماینرهاست. در مجموع، استخراج رمزارزها به دلیل مصرف بالای انرژی و فعالیت گسترده غیرمجاز، سهم قابل‌توجهی در بحران ناترازی برق در ایران دارد. با توجه به محدودیت‌های زیرساختی و رشد سریع این فعالیت، نیاز به سیاست‌گذاری دقیق‌تر، نظارت بیشتر و استفاده بهینه از منابع انرژی بیش‌ازپیش احساس می‌شود تا هم زمینه فعالیت قانونی ماینرها فراهم شود و هم فشار بر شبکه برق کاهش یابد. همچنین جرم‌انگاری استخراج غیرمجاز رمزارزها نیز که از سوی وزارت نیرو اخیرا مطرح شده، باید سریعاً پیگیری و اجرایی شود.
بازار ![]()