پیام ویژه - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
هدا احمدی| در تاریخ معاصر جمهوری اسلامی، کمتر خانواده‌ای را می‌توان یافت که به‌اندازه خانواده لاریجانی در لایه‌های گوناگون قدرت، ریشه دوانده و در بزنگاه‌های حساس، نقش‌آفرینی موثری داشته باشد. پنج برادر از خطه مازندران، هر کدام با سبک و شخصیت خاص خود، در سطوح کلان نظام جای گرفته‌اند. از حوزه قضا و قانون گرفته تا سیاست‌گذاری فرهنگی، امنیت ملی، آموزش عالی و حتی مجادلات تند دیپلماتیک.
چند دهه پیش، پنج برادر لاریجانی با اتکا به تکیه‌گاه‌های خانوادگی، تحصیلی و سیاسی وارد میدان سیاست شدند. یکی از آن‌ها- فاضل- مبنای علمی دانشگاه آزاد را تعریف کرد؛ دیگری، محمدباقر در عرصه آموزش عالی و پزشکی؛ صادق ریاست عالی‌ترین دستگاه قضایی را بر عهده گرفت؛ علی، مسیر تاثیرگذاری در رسانه و سیاست‌گذاری کلان را پیمود و محمدجواد، مسیر دیپلماسی و حقوق بشر را. این سلسله مواضع، چیدن پله‌هایی شدند برای ورود به بازیابی قدرت، جلب اعتماد و در نهایت، تاثیرات عمیق بر افکار عمومی کشور.
بازار ![]()
اما مرکز ثقل سیاسی خانواده، بیش از همه، در مثلث علی، صادق و محمدجواد لاریجانی متجلی شد.
علی با چهره‌ای آراسته، زبان فصیح و ذهن تحلیل‌گر، ابتدا در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شد سپس برای بیش از یک دهه، ریاست سازمان صداوسیما را بر عهده گرفت. در دوران او، رسانه ملی از دو شبکه محدود به یک نهاد عظیم چندرسانه‌ای بدل شد. او با راه‌اندازی شبکه‌های جدید، حمایت از موسیقی فاخر، تاسیس سیمافیلم و نیز خلق جشنواره‌هایی چون چهره‌های ماندگار، تلاش کرد چهره فرهنگی- ملی را حفظ کند اما همه این‌ها، پیش‌درآمدی بودند برای ورودش به سیاست سطح بالا؛ جایی که پس از ریاست صداوسیما به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی منتقل شد؛ به‌ویژه در مهروموم‌های حساس پرونده هسته‌ای، مذاکره‌کننده‌ای استراتژیک با طرف‌های غربی ازجمله خاویر سولانا شد.
در سال 1386 وارد مجلس شد و توانست از حوزه قم با رأی بالا وارد رأس قوه مقننه شود. ریاست او بر مجلس در سه دوره پیاپی، یکی از پایدارترین و البته مهم‌ترین دوران‌های مجلس پس از انقلاب بود. علی لاریجانی نه‌تنها در تصویب لوایح کلیدی‌ای مانند برجام بلکه در کنترل رفتارهای هیجانی نمایندگان، نقشی محوری داشت. عدم احراز صلاحیت علی لاریجانی، واکنش و نامه‌نگاری‌های او با شورای نگهبان در انتخابات 1400 از خاطر افکار عمومی پاک نشده است؛ ماجرایی که در انتخابات ریاست‌جمهوری تیرماه 1403 هم تکرار شد و بار دیگر، صلاحیت لاریجانی احراز نشد.
محمدجواد لاریجانی، دیپلمات تندرو و جنجال‌ساز
در نقطه‌ای دیگر از این طیف، محمدجواد لاریجانی قرار دارد؛ مردی که زمانی با تحصیلات درخشان در ریاضیات به‌عنوان یکی از نخبگان علمی کشور شناخته می‌شد اما این تصویر خیلی زود جای خود را به سیمایی رادیکال، جنجالی حتی امنیتی داد. محمدجواد در مهروموم‌های اخیر به‌عنوان رئیس ستاد حقوق بشر قوه قضاییه بیشتر با مواضع تند نسبت به غرب، مخالفان داخلی و حتی برخی مسئولان نظام شناخته شده است. او بارها اینترنت جهانی را ابزار سلطه نامیده و خواستار قطع ارتباط کامل با شبکه جهانی شده است؛ به‌خصوص در جنگ تحمیلی 12 روزه نیز تاکید کرده بود که اتصال اینترنت ایران با اینترنت جهانی باید کامل قطع شود.
درباره FATF نیز گفته است که «یک بازی تمام‌عیار است که فقط باعث وابستگی بیشتر می‌شود». مهم‌تر از همه، اظهارات صریح او درباره غنی‌سازی و توان هسته‌ای ایران- ازجمله جمله معروفش که «اگر بخواهیم به سلاح هسته‌ای برسیم، کسی جلودار ما نیست»- بازتاب جهانی یافت و حتی به تیتر رسانه‌های غربی بدل شد. او همچنین سال 1401 در مصاحبه‌ای تند با خبرگزاری فارس گفته بود: «آقایی که با فوکو و لاکان، صبحانه می‌خورد و از خشونت قدسی سخن می‌گوید». آن زمان بسیاری از رسانه‌ها این‌طور گفتند که «اگر منظور لاریجانی، آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد نیست، پس درباره کیست؟!». محمدجواد لاریجانی تیرماه 1401 در گفت‌وگو با شبکه الجزیره گفته بود: «اگر بخواهیم به سلاح هسته‌ای دست پیدا کنیم، کسی نمی‌تواند جلوی ما را بگیرد»؛ او همچنین در 16 دی 1401 از مواضع مولوی عبدالحمید، امام‌جمعه اهل سنت زاهدان به‌تندی انتقاد کرد و خواهان برخورد با او شد.
محمدجواد، برخلاف برادرش علی، اهل تقابل مستقیم است؛ در یک دهه اخیر، بارها علیه اصلاح‌طلبان حتی نیروهای نزدیک به رهبری، موضع گرفته و بدون پرده‌پوشی از اقدامات بازدارنده حمایت کرده است. مصاحبه معروف او درباره برخورد با مولوی عبدالحمید ازجمله نمونه‌های این سبک گفتار است؛ چهره‌ای که به‌وضوح به جناح اصول‌گرای رادیکال تعلق دارد اما گاه حتی از آن‌ها نیز پیشی می‌گیرد.
صادق آملی‌لاریجانی: پدر معنوی قضا و فقه
در این میان، صادق آملی‌لاریجانی شاید خاص‌ترین جایگاه را دارد. او تنها برادری است که هم در مجلس خبرگان حضور دارد، هم عضو شورای نگهبان است و هم به مدت 9سال ریاست قوه قضاییه را بر عهده داشته است. لاریجانی در دوران ریاست حسن روحانی بر قوه مجریه به او انتقادهای زیادی می‌کرد. آذرماه سال 1395 رئیس دستگاه قضا خطاب به رئیس‌جمهور دولت یازدهم که از لغو سخنرانی برخی دولتی‌ها و حتی علی مطهری انتقاد کرده بود، گفته بود: سوال من از رئیس‌جمهور، این است که برای حفظ حقوق مردم و قانون اساسی که به آن اشاره کردید، آیا وظیفه دفاع از رئیس قوه قضاییه در قبال این تهمت‌های سنگین را نداشتید؟ شایعه‌ای منتسب به وزیر شما بوده است؛ با تکذیب وزیر، آیا شما در راستای قانون اساسی وظیفه دفاع نداشتید؟ شما لغو یک سخنرانی را مایه شرمساری می‌دانید؟»؛ آملی‌لاریجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام سال 1397 نیز خطاب به روحانی گفت: «اینکه «10، 20 نفر نمی‌توانند برای عموم مردم تصمیم بگیرند»، مغالطه‌آمیز است؛ تعجب می‌کنم آقای رئیس‌جمهور که نسبت به مسائل حقوقی هم مطلع است، چرا این‌گونه سخن می‌گوید؟». او از مخالفان سرسخت «FATF» بود؛ ابتدا که دولت چهاردهم سر کار آمد نیز به‌عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، علاقه‌ای به تصویب این لوایح نداشت؛ زمانی که رهبری موافقت خود را اعلام کردند، لاریجانی نیز هم‌سو با دولت شد و چرخش مواضع داد. بدین ترتیب، می‌توان گفت خانواده لاریجانی، نماینده پنج الگوی رفتاری هستند: چهره دانشگاهی و تکنوکرات بی‌سروصدا (فاضل و محمدباقر)، سیاست‌مدار میانه‌رو و اهل گفت‌وگو (علی)، قاضی فقیه محافظه‌کار با گرایش مصلحت‌نگر (صادق) و چهره امنیتی و تندرو با بیان مستقیم و گاه تنش‌زا (محمدجواد). چنین طیفی، اگرچه در یک خانواده جمع شده است اما در عمل، صدای یکپارچه‌ای ندارد. علی بارها خواسته وارد رقابت انتخاباتی ریاست‌جمهوری شود اما یا از سوی نهادهای نظارتی رد شده یا در دقیقه 90 انصراف داده است. محمدجواد، اگرچه هیچ‌گاه در رقابت مستقیم انتخاباتی وارد نشده اما پشت‌پرده، نقش‌آفرینی پررنگی داشته و همیشه در نهادهای حساس، جایگاه تثبیت‌شده‌ای دارد. صادق با نشستن بر صندلی ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام همچنان یکی از ستون‌های اصلی حاکمیت است اما وزن رسانه‌ای‌اش کاهش یافته است.