پیام ویژه - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
دریا وفایی| حملات ایالات متحده آمریکا و رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران در فردو، نطنز و اصفهان که در نخستین روزهای تیرماه 1404 صورت گرفت، نه‌تنها نقض آشکار حقوق بین‌الملل و مصداقی از تجاوز به حاکمیت ملی یک کشور محسوب می‌شود، بلکه موجی از نگرانی‌های زیست‌محیطی، انسانی و امنیتی را نیز در سطح جامعه و نهادهای ناظر ایجاد کرده است.
اگرچه مقامات رسمی کشور به‌طور مکرر بر عدم نشت تشعشعات رادیواکتیو و نبود تهدید فوری برای سلامت شهروندان تأکید کرده‌اند، اما نگرانی‌ها درباره تبعات میان‌مدت و بلندمدت این حملات همچنان پابرجاست. آنچه بر حساسیت موضوع افزوده، انتشار برخی گزارش‌ها و تحلیل‌های غیررسمی است که از احتمال استفاده نیروهای مهاجم از تسلیحات حاوی اورانیوم ضعیف‌شده (Depleted Uranium) خبر می‌دهند؛ تسلیحاتی که تجربه استفاده از آنها در جنگ‌های عراق و یوگسلاوی سابق نشان داده می‌تواند پیامدهای زیان‌بار و ماندگاری بر سلامت انسان‌ها و اکوسیستم‌های منطقه‌ای به‌جا بگذارد.
در این میان، افکار عمومی بیش از پیش خواهان شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی دقیق و علمی درباره شرایط انتشار تشعشعات هسته‌ای، راه‌های شناسایی آن، ابزارهای کنترل و نیز میزان کارایی سامانه‌های هشدار و پایش رادیواکتیویته در کشور شده‌اند و برای پاسخ دقیق باید منتظر گزارش تخصصی سازمان انرژی هسته‌ای ماند. اما در شرایط بی‌خبری، پرسش محوری بسیاری از شهروندان و تحلیلگران این است که آیا حملات اخیر می‌تواند به نشت مواد رادیواکتیو در سطح هوا، خاک یا آب منجر شده باشد؟ و اصولا تحت چه شرایطی پرتوهای هسته‌ای می‌توانند در محیط منتشر شوند؟ برای بررسی دقیق‌تر این موضوع، در ادامه گفت‌وگویی داشته‌ایم با پروفسور مژگان صوابی‌‌اصفهانی، محقق ایرانی-آمریکایی در دانشگاه میشیگان، سم‌شناس و کارشناس محیط زیست و برنده جایزه بین‌المللی «ریچل کارسون»، تا با نگاهی علمی و مبتنی بر داده‌های تجربی، به این پرسش‌ها پاسخ دهد.
با توجه به نگرانی‌هایی که بعد از حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران به وجود آمده، امکان دارد توضیح دهید تحت چه شرایطی پرتوهای هسته‌ای در محیط منتشر می‌شوند؟
ریزش ذرات رادیواکتیو می‌تواند به طرق مختلف محیط زیست را آلوده کند. برای مثال، آلودگی‌های رادیو اکتیو می‌تواند نتیجه آزمایش‌های سلاح‌های هسته‌ای باشد. در دهه 1960 ایالات متحده آمریکا مقدار نا‌معلومی تشعشعات رادیواکتیو در اتمسفر آزاد کرد که در سراسر جهان پراکنده شد و مقدار زیادی ماده سیزیوم در جهان منتشر کرد. حوادث هسته‌ای هم می‌توانند مایه انتشار مواد رادیواکتیو و آلودگی محیط زیست و شهروندان شوند. مثلا حادثه «تری مایل آیلند» که در سال 1979 در شهرستان دافین پنسیلوانیای ایالات متحده آمریکا رخ داد، نمونه‌ای از این قبیل است. در این فاجعه، گازهای رادیواکتیو بسیاری به‌خصوص «ید رادیواکتیو» در محیط آزاد شد. از دیگر فاجعه‌های هسته‌ای که شهرت بسیاری یافت و باعث رها‌شدن مواد رادیواکتیو بسیاری در محیط زیست شد، حادثه نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل است که در سال 1986 در نزدیکی پریپیات جمهوری اوکراین که در آن زمان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود، رخ داد.
در این سانحه مقادیر زیادی «ید و سزیم رادیواکتیو» در جو آزاد شد و از طریق باد در سراسر اروپا پراکنده شد و تمام منطقه را آلوده کرد. فاجعه هسته‌ای فوکوشیما در سال 2011 نمونه جهانی دیگری از رویدادهایی است که گازهای سمی را در محیط زیست آزاد کرد. در این سال، در زلزله 9ریشتری و سونامی مهیبی که در نتیجه آن زلزله ایجاد شده بود، نیروگاه هسته‌ای «فوکوشیما دایچی» ویران شد و مقدار زیادی ید، تلوریم و سزیم رادیواکتیو در اقیانوس آرام رها شد. دولت ژاپن که قادر به مهار و دفع آب‌های آلوده‌ای که برای خنک‌کردن رآکتور استفاده می‌شدند، نبود، در نهایت تصمیم گرفت آب‌های آلوده به مواد رادیواکتیو را بدون حداقل تصفیه بخشی از آنها، در اقیانوس آرام آزاد کند. مخالفت مردمی با ریختن آلاینده‌های رادیواکتیو در دریاهای آزاد بسیار شدید بود، اما متأسفانه این مقاومت‌ها بی‌نتیجه ماند و ریختن این آلاینده‌ها در اقیانوس آرام ده‌ها سال دیگر ادامه خواهد داشت؛ به این معنی که سطح رادیواکتیویته آب‌های جهان روز به روز بیشتر خواهد شد و این پدیده ده‌ها سال دیگر ادامه دارد.
به‌طور کلی چگونه می‌توان متوجه شد تشعشعات رادیواکتیو ناشی از انفجار در هوا وجود دارد؟
تشعشعات رادیواکتیو معمولا اثر آنی در افراد مواجه‌شده با آن ایجاد نمی‌کنند. فرد در معرض تشعشعات، گرما یا سوزن‌سوزن‌شدن اعضای بدن را احساس نمی‌کند، اما در صورتی که سطح تشعشعات بسیار بالا باشد، اثرات مسمومیت با رادیواکتیو ظاهر می‌شوند، به نحوی که ظرف یک ساعت پس از قرار‌گرفتن در معرض تشعشعات، افراد ممکن است احساس تهوع، استفراغ و خستگی مفرط کنند. گاهی اوقات نیز ممکن است آسیب پوستی مانند سوختگی و تاول دیده شود. همچنین قرار‌گرفتن طولانی‌مدت در معرض دُزهای پایین تشعشعات رادیواکتیو می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را در انسان افزایش دهد. آسیب مولکول‌های ژنی «دی‌ان‌آ» در سلول‌های انسان و ناتوانی سیستم‌های سلولی در تصحیح این آسیب‌ها نیز باعث بروز سرطان در افراد مواجه‌شده با تشعشعات رادیو اکتیو می‌شود.
انتشار این مواد در محیط پیرامونمان چه نشانه‌هایی دارد؟
در پاسخ به این پرسش می‌توانم بگویم که ایران، مصر، اردن، امارات متحده عربی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در سراسر خاورمیانه دارای تأسیساتی برای تشخیص سطح تشعشعات رادیواکتیو در محیط هستند. این تأسیسات به‌طور مداوم سطح تشعشعات رادیواکتیو در جو را رصد و ثبت می‌کنند. هرگونه انتشار رادیواکتیویته توسط این تأسیسات نظارتی به‌سرعت ثبت و اعلام می‌شود تا در صورت نشت رادیواکتیو از عواقب شدید برای عموم جلوگیری شود. ما برای اطلاع از احتمال انتشار تشعشعات در منطقه خود به گزارش‌های این مراکز تکیه می‌کنیم. خوشبختانه پس از حمله غیرقانونی و ناموجه ایالات متحده آمریکا به تأسیسات هسته‌ای فردو، نطنز و اصفهان هیچ نشت رادیواکتیوی گزارش نشده و شهروندان از این جهت هیچ نگرانی‌ای نداشته باشند.
از نگاه شما، اسرائیل و آمریکا واقعا موفق شدند غنی‌سازی و برنامه هسته‌ای کشورمان را کاملا نابود کنند؟
گزارش‌ها در مورد میزان خسارت به تأسیسات هسته‌ای ایران در فردو، نطنز و اصفهان پس از تجاوز غیرقانونی ایالات متحده آمریکا به خاک ایران که در اول تیر 1404 به وقوع پیوست، متنوع است. برخی گزارش‌ها ادعا می‌کنند خسارت درخور توجهی به این اماکن وارد نشده و برخی می‌گویند خسارات گسترده بوده است. در حال حاضر تعمیر و نوسازی این مراکز در حال انجام است.
بازار ![]()