پیام ویژه - اکو ایران /متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
حمله بی‌سابقه اسرائیل به دوحه با حمایت ضمنی آمریکا، این نگرانی را برانگیخته که ترکیه هدف بعدی تل‌آویو باشد.
بازار ![]()
دانیال دلاوری| تلاش اسرائیل برای ترور رهبران سیاسی حماس در دوحه قطر، منطقه خلیج فارس را تکان داده است. تا پیش از این تصور می‌شد جایگاه قطر به‌عنوان متحد آمریکا و میانجی رسمی در جنگ غزه، آن را از چنین حمله‌ای مصون نگه می‌دارد. با توجه به آمادگی اسرائیل برای حمله به حماس در قطر، احتمال دارد تل‌آویو پس از آن حمله بی‌سابقه، دست به اقدامی حتی پرمخاطره‌تر علیه اعضای حماس در ترکیه، دیگر متحد آمریکا و عضو ناتو بزند.
دولت نزدیک به حماس
به نوشته العربی الجدید، تحلیل‌گران این سناریو را رد نکرده‌اند و به حمایت مداوم رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، از حماس، چه در عرصه سیاسی و چه مالی اشاره می‌کنند؛ حمایتی که شامل اجازه فعالیت دفتر این جنبش و جمع‌آوری کمک‌های مالی در خاک ترکیه می‌شود.
روابط اسرائیل و ترکیه که زمانی دوستانه بود، اکنون در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد، به‌ویژه از زمان آغاز جنگ غزه در اکتبر 2023. روزنامه اسرائیلی هاآرتص در سرمقاله‌ای نوشت: «اردوغان بارها حماس را نه یک سازمان تروریستی، بلکه جنبشی مشروع برای مقاومت معرفی کرده است. این موضع، ترکیه را از دولت‌های دیگر منتقد اسرائیل متمایز می‌کند: بر خلاف قطر که می‌گوید حماس را صرفاً برای اهداف دیپلماتیک میزبانی می‌کند، آنکارا هم پوشش سیاسی و هم زیرساخت عملیاتی در اختیار این گروه می‌گذارد».
یک هفته پیش از حمله اسرائیل به دوحه، سازمان اطلاعات داخلی این رژیم (شاباک) مدعی شد یک سلول حماس را کشف کرده که در حال برنامه‌ریزی برای ترور ایتامار بن‌گویر، وزیر امنیت ملی افراطی اسرائیل، با استفاده از پهپادهای انفجاری در کرانه باختری بوده است. شاباک همچنین مدعی شد این سلول «با هدف انجام این عملیات ترور» در ترکیه مقر داشته، ادعایی که ترکیه آن را رد کرد.
به گفته فردی خویری، تحلیلگر امنیت جهانی در شرکت اطلاعات ریسک RANE، رهبران فعلی اسرائیل رویکردی «امنیتی‌محور» اتخاذ کرده‌اند و روزبه‌روز بیشتر مایل‌اند عملیات‌های پرخطری علیه رهبران حماس در سراسر منطقه انجام دهند. او افزود: «اگر دستگاه اطلاعاتی اسرائیل اهدافی قابل‌دسترس در ترکیه شناسایی کند، محتمل است که علی‌رغم ریسک‌های سیاسی و امنیتی جدی، انجام عملیات را مدنظر قرار دهد.»
کشوری متفاوت
ترکیه، برخلاف قطر، کشوری بسیار بزرگ‌تر با ارتشی قدرتمند - دومین ارتش بزرگ ناتو - است. پس از حمله اسرائیل به دوحه در 9 سپتامبر، آنکارا جنگنده‌های بیشتری را برای گشت‌های هوایی در مرزهای عراق و سوریه به پرواز درآورد؛ اقدامی مشابه با واکنش ترکیه در ماه ژوئن، زمانی که اسرائیل حملات هوایی بی‌سابقه 12 روزه علیه ایران انجام داد.
در جنگ 12 روزه، جنگنده‌های اسرائیلی بارها از حریم هوایی سوریه و عراق عبور کردند تا به اهداف خود در ایران برسند. اما برای حمله به قطر، جنگنده‌های اف-15 و اف-35 اسرائیل موشک‌های بالستیک هواپرتاب را از دریای سرخ و بر فراز عربستان سعودی به سمت دوحه شلیک کردند. خویری توضیح داد: «برخلاف حمله به دوحه که متکی بر جنگنده‌ها و موشک‌های دوربرد بود، هرگونه عملیات اسرائیل در خاک ترکیه به‌احتمال زیاد به شکل یک ترور مخفیانه انجام می‌شود. چنین اقدامی از منظر تشدید تنش، کمتر تحریک‌آمیز خواهد بود، به‌ویژه با توجه به این‌که ترکیه پیشاپیش برای تقویت پدافند هوایی خود در برابر تهدیدات احتمالی اقدام کرده است.»
در چنین حالتی، یک عملیات فرضی برای ترور اعضای حماس در استانبول بیشتر شبیه ترور محرمانه محمود المبحوح در دبی در سال 2010 خواهد بود تا حمله آشکار اخیر اسرائیل به دوحه. عملیات دبی بی‌تردید کار موساد بود، در حالی که در مورد دوحه، اسرائیل آشکارا مسئولیت را پذیرفت و حتی تهدید کرد رهبران دیگری را هم هدف قرار خواهد داد.
با این همه، ترور اعضای ارشد حماس در ترکیه می‌تواند بسیار پرریسک‌تر از بمباران آن‌ها در قطر باشد. خویری تأکید کرد: «اردوغان به‌احتمال زیاد هیچ‌گونه اقدام نظامی اسرائیل در خاک ترکیه را تحمل نخواهد کرد. اگر حمله هوایی رخ دهد، به‌ویژه اگر باعث کشته شدن شهروندان ترکیه شود، احتمال واکنش مستقیم نظامی ترکیه وجود دارد، در کنار اقدامات دیپلماتیک متقابل.»
میدان سوریه
از سوی دیگر، کارشناسان هشدار می‌دهند که پیامدهای راهبردی چنین اقدامی گسترده خواهد بود. جاشوا لاندیس، رئیس مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه اوکلاهما، گفت: «اسرائیل و ترکیه در مسیر رویارویی بیشتر در سوریه هستند. سیاست‌های آن‌ها در این کشور کاملاً متضاد است.»
لندیس یادآور شد که اسرائیل به دولت جدید سوریه به رهبری احمد الشرع، که پیش‌تر یک جنگجوی اسلام‌گرای مسلح بود و دسامبر گذشته سرنگونی بشار اسد، دیکتاتور سوریه، را رهبری کرد، اعتماد ندارد. به عنوان نمونه، وزیر دفاع اسرائیل، اسرائیل کاتز، در ماه مارس، الشرع را «یک تروریست جهادی از مکتب القاعده» توصیف کرد.
ترکیه از ماه اوت و در چارچوب یک توافق دفاعی، آموزش و پشتیبانی فنی از ارتش جدید سوریه را آغاز کرده است. لندیس گفت: «رهبران اسرائیل اصرار دارند که ترکیه با آموزش و تقویت ارتش سوریه، دو طرف را به یک درگیری می‌کشاند. ترکیه حامی و متحد اصلی الشرع است. ترکیه امیدوار است ارتش سوریه را بازسازی کند تا خودمختاری کردها در شمال شرق سوریه و نیروی اصلی مسلح آن‌ها، نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، را نابود سازد».
به گفته او، «مقام‌های ترکیه، اسرائیل را به عنوان متجاوز می‌بینند که هیچ توجهی به حاکمیت سوریه یا کشورهای خاورمیانه ندارد. در مقابل، اسرائیل کردها و اقلیت دروزی را متحدان مهم خود در مهار قدرت دمشق می‌داند.»
خویری هشدار داد که هرگونه اقدام اسرائیل برای هدف قرار دادن اعضای حماس در داخل ترکیه می‌تواند به فرسایش «توافقات شکننده رفع تنش» میان اسرائیل و ترکیه در سوریه منجر شود. او گفت: «آنکارا چنین حادثه‌ای را نقض حاکمیت و به چالش کشیدن خطوط قرمز خود در سوریه تلقی می‌کند و همین امر موجب می‌شود موضع نظامی‌اش را سخت‌تر کند. این می‌تواند شامل اعزام سریع‌تر تجهیزات پیشرفته‌تر ترکیه به خاک سوریه، در چارچوب تلاشی مستقیم برای به چالش کشیدن برتری هوایی اسرائیل باشد.»
تنش‌زایی حساب‌شده
خویری ادامه داد: «در مقابل، احتمال برخوردهای ناخواسته یا اقدامات تنش‌زای حساب‌شده - مانند تلاش برای سرنگونی جنگنده‌ها - به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. حتی اگر مهار شود، چنین رخدادی دست‌کم یک بحران دوجانبه موقت به همراه پیامدهای منطقه‌ای گسترده‌تر ایجاد خواهد کرد.»
در ماه‌های اخیر، جمهوری آذربایجان میانجی مذاکرات رفع تنش میان ارتش‌های اسرائیل و ترکیه بوده تا مانع از درگیری مستقیم آن‌ها شود. گزارش‌های تأییدنشده حاکی است که تنش میان دو ارتش همچنان بالاست. در اواخر ماه اوت، اسرائیل در یک یورش کماندویی به پایگاهی در نزدیکی دمشق، دستگاه‌های جاسوسی مستقر شده توسط ترکیه را برچید.
اخیراً و در شب پیش از حمله به دوحه، اسرائیل استان حمص در مرکز سوریه را بمباران کرد که گفته می‌شود انبار موشک‌های پدافند هوایی ساخت ترکیه را هدف گرفته بود. با این حال، وزارت دفاع ترکیه بعداً هرگونه حمله اسرائیل به دارایی‌های نظامی‌اش در سوریه را تکذیب کرد.
لندیس گفت: «اسرائیل به وضوح نشان می‌دهد که بر هشدار خود به ترکیه درباره بازسازی توان پدافندی و نظامی سوریه پایبند است.» به باور این کارشناس، اسرائیل احتمالاً در آینده اعضای حماس در ترکیه را هدف قرار خواهد داد؛ زیرا پیش‌تر هم وعده داده بود رهبران حماس را «هر کجا که باشند» تعقیب کند.
لندیس افزود: «هدف راهبردی بزرگ‌تر اسرائیل دور کردن ایالات متحده از رهبری ترکیه است. حمله به رهبران حماس در خاک ترکیه شاید بهترین تاکتیک برای تحقق این هدف باشد». او تأکید کرد: «حمایت واشنگتن از حمله اسرائیل به دوحه یک پیشینه مهم ایجاد کرده که اسرائیل را جسورتر خواهد کرد تا رهبران حماس را در ترکیه هدف بگیرد».